Na wzrost i rozwój roślin wpływ mają czynniki pochodzenia endogennego i egzogennego. Pierwsze z nich tkwią w roślinie, czyli są uwarunkowane genetycznie a drugie to czynniki zewnętrzne np. światło, temperatura.
Spośród czynników wewnętrznych główną rolę odgrywają regulatory wzrostu i rozwoju tzw. fitohormony, które choć syntezowane są przez rośliny w niewielkich ilościach charakteryzują się silnym działaniem.
Fitohormony możemy podzielić na dwie grupy:
1. stymulatory:
• auksyny
• gibereliny
• cytokininy
2. inhibitory:
• kwas abscysynowy
• etylen (który łączy w sobie cechy aktywatora i inhibitora)
Auksyny to pochodne kwasu indolilooctowego, które produkowane są w wierzchołkach pędu, zawiązkach owocu i młodych liściach.
Działanie auksyn:
• przede wszystkim stymulują wzrost wydłużeniowy komórek i ich podziały;
• pobudzają rozwój korzeni bocznych (stosowane do ukorzeniania roślin w ogrodnictwie);
• pobudzają powstawanie tkanki przyrannej (kallusa);
• pobudzają dojrzewanie owoców oraz rozwój owoców partenokarpicznych (bezpestkowych, powstałych bez zapylenia i zapłodnienia);
• hamują rozwój pączków bocznych (występowanie dominacji wierzchołkowej);
• hamują opadanie liści;
Gibereliny to związki o złożonej budowie chemicznej, oparte na szkielecie gibanu. Występują powszechnie u roślin wyższych, glonów, grzybów i bakterii. Największe ich stężenie sierdzono w organach rozwijających się (nasionach, owocach) i szybko rosnących (wierzchołkowe odcinki pędu i korzenia).
Działanie giberelin:
• stymulują podziały komórek;
• pobudzają wzrosty łodyg (wydłużanie się międzywęźli) i ogonków liściowych;
• pobudzają rozwój pąków bocznych (np. oczek w bulwach ziemniaków) – działanie antagonistyczne do auksyn;
• pobudzają kwitnienie i rozwój owoców (w tym także partenokarpicznych);
• przerywają stan głębokiego spoczynku nasion;
Cytokininy to pochodne 6-aminopuryny (np. kinetyna, zeatyna), głównym miejscem ich syntezy jest korzeń.
Działanie cytokinin:
• przyspieszają cytokinezę a więc i podziały komórki;
• pobudzają wzrost objętościowy komórek;
• wspólnie z auksynami (przy ich odpowiednim stosunku liczbowym) odgrywają zasadniczą rolę w procesach morfogenetycznych;
• opóźniają procesy starzenia się roślin;
• stymulują różnicowanie się chloroplastów;
• pobudzają kiełkowanie nasion;
Kwas abscysynowy (ABA) wytwarzany jest głównie w liściach, a jego wysokie stężenie sierdzono w organach starzejących się, a także będących w okresie spoczynku.
Działanie kwasu abscysynowego:
• hamuje wzrost wydłużeniowy i opadanie liści, kwiatów i owoców (antagonista auksyn);
• hamuje rozwój pąków bocznych (antagonista giberelin);
• przyspiesza starzenie się organów (antagonista cytokinin);
• indukuje stan spoczynku w nasionach (antagonista cytokinin);
• hamuje fotosyntezę i syntezę chlorofilu;
Etylen to gazowy hormon, którego produkcję i działanie stymulują auksyny.
Działanie etylenu:
• stymuluje opadanie liści, kwiatów, owoców i innych organów;
• przyspiesza dojrzewanie owoców;
• przyspiesza starzenie się organów;
• hamuje wzrost siewek;