Paprotniki podobnie jak mszaki są sztuczną jednostką systematyczną, do której zaliczamy rośliny należące do trzech niezależnych linii rozwojowych. Do najważniejszych z nich należą paprociowe, widłakowe i skrzypowe. Paprotniki zamieszczają zarówno wilgotne, zacienione miejsca (lasy, brzegi potoków) jak i bardziej suche środowiska (pola, przydroża, łąki, ogrody).
Paprotniki są tkankowymi roślinami naczyniowymi – posiadają typowe wiązki przewodzące zbudowane z drewna i łyka, a także większość typowych tkanek występujących u nasiennych.
Pokoleniem dominującym jest sporofit, który zróżnicowany jest na łodygę, liście i korzeń (brak typowego korzenia osiowego, występują korzenie przybyszowe). W zależności od grupy sporofit może mieć różną postać.
Zarodnie (sporangia) wykształcają się na liściach zarodnionośnych (sporofilach), które często zebrane są w kłosy zarodnionośne (strobile).
 |
| Kłos zarodnionośny skrzypu olbrzymiego/Marco Schmidt (2009)/ commons.wikimedia.org |
W zarodniach w wyniku podziałów mejotycznych powstają haploidalne zarodniki, z których rozwijają się gametofity. Paprotniki jednozarodnikowe tworzą w zarodniach jednakowe zarodniki, a paprotniki różnozarodnikowe produkują mikrospory (w mikrosporangiach), które dają początek gametofitowi męskiemu i makrospory (w makrosporangiach), z których rozwija się gametofit żeński.
Gametofit nazywany przedroślem jest najczęściej plechowaty (rzadziej bulwiasty). Może być obupłciowy (zawiera zarówno rodnię – produkująca komórki jajowe jaki i plemnię produkująca plemniki) lub rozdzielnopłciowy (gametofit męski i żeński). Do zapłodnienia podobnie jak u mszaków konieczna jest obecność wody. Z zygoty (powstałej w wyniku połączenia się komórki jajowej i plemnika) rozwija się młody sporofit, który dojrzewa i usamodzielnia się (wówczas przedrośle ginie).
Budowa paproci:
Sporofity paproci są zróżnicowane u poszczególnych przedstawicieli – mogą być drobną rośliną lub potężnym drzewem. Cechą wspólna wszystkich paproci jest obecność nieprzyrastającej na długość łodygi i liści o charakterze mikrofili. Łodyga najczęściej ma postać podziemnego kłącza, z którego wyrastają korzenie przybyszowe (czasem ich brak). Niektóre paprocie mają łodygę w postaci krótkiego wzniesionego pnia (kłodziny). Młode liście są zwinięte pastorałowato a dojrzałe najczęściej mają pierzasto podzielone płaskie blaszki. Zarodnie niektórych paproci (np. paprotki zwyczajnej) zebrane są w kupki i znajdują się na spodniej stronie liści asymilacyjnych, które są zarazem liśćmi zarodnionośnymi (sporofilowymi). Inne paprocie (np. pióropusznik strusi) wykształcają specjalne liście zarodnionośne, które różnią się od liści asymilacyjnych, czyli płonnych tzw. trofofili. Długosz królewski jest przedstawicielem paproci, których zarodnie znajdują się na specjalnie wydzielonej odmiennie zbudowanej części liścia płonnego. Zarodnie mogą być dodatkowo chronione tzw. zwijką. Gametofit paproci jednozarodnikowych jest niewielki (do 1 cm), ma postać plechowatego płaskiego serduszka przymocowanego do podłoża za pomocą chwytników. Rodnie i plemnie znajdują się po jego spodniej stronie. U paproci różnozarodnikowych przedrośla są rozdzielnopłciowe i silne zredukowane.
 |
| Długosz królewski/Christian Fischer (13.06.2003)/commons.wikimedia.org |
Budowa widłaków:
U widłaków sporofit ma postać widlasto rozgałęzionej łodyżki najczęściej płożącej się po ziemi. Liście mają postać mikrofili (drobne szydlaste blaszki); posiadają nierozgałęziony nerw (wiązkę przewodzącą). Nerkowate zarodnie znajdują się na górnej stronie łuskowatych liściach zarodnionośnych, które najczęściej zebrane są w kłosy zarodnionośne (widłak wroniec nie wykształca kłosów a jego liście zarodnionośne znajdują się na łodydze obok liści asymilujących). Gametofit jest niepozorny i bezzieleniowy, wchodzi w symbiozę z strzępkami grzybów. Inną budową sporofitu charakteryzują się porybliny (widłaki różnozarodnikowe) – ich łodygi maja postać bulw, z których wyrastają szydlaste, długie liście i drobne korzenie przybyszowe.
 |
| Widłak jałowcowaty/Jerzy Opioła (16.07.2006)/commons.wikimedia.org |
Budowa skrzypów:
Sporofity skrzypów zbudowane są z segmentowanych, czyli podzielonych na węzły i międzywęźla nadziemnych łodyg oraz podziemnych kłączy. Z węzłów kłączy wyrastają korzenie przybyszowe a węzłów łodyg boczne odgałęzienia (tworzące się w okółkach) oraz łuskowate liście, które zrastają się w pochwy. Funkcję asymilacyjną pełnią łodygi. Są one puste w środku (kanały powietrzne), a ich ściany są wysycone krzemionką, która nadaje im sztywność. Zarodnie znajdują się na spodniej stronie tarczowatych liści zarodnionośnych, które zebrane są w kłosy zarodnionośne (znajdujące się na szczytach łodyg).
Niektóre skrzypy (np. skrzyp polny) wytwarzają dwa rodzaje pędów :
• wiosenne – płonne, które są nierozgałęzione, brunatne i mają na szczycie kłos zarodnionośny;
• pędy letnie – asymilacyjne, które są zielone i rozgałęzione;
Przedrośle skrzypów jest rozdzielnopłciowe (gametofit męski i żeński), ma postać niewielkiego zielonego plechowatego tworu.
 |
|
Ped letni i wiosenny skrzypu polengo Equisetum arvense |