Chrystus w czasie Ostatniej Wieczerzy polecił swoim uczniom, aby powtarzali Jego gesty i słowa, aż do dnia powtórnego przyjścia: Ilekroć bowiem spożywacie ten chleb albo pijecie kielich, śmierć Pańską głosicie, aż przyjdzie (1 Kor 11,26).
Apostołowie od początku przestrzegali tego nakazu i celebrowali „pamiątkę” Chrystusa, o czym wspomina w Dziejach Apostolskich św. Łukasz: Codziennie trwali jednomyślnie w świątyni, a łamiąc chleb po domach, przyjmowali posiłek z radością i prostotą serca (Dz 2,46). Do dziś nie zmieniła się podstawowa struktura liturgii Eucharystii (czyli Mszy Świętej) i stanowi ona centrum życia Kościoła.
Liturgię Eucharystii można podzielić na dwie zasadnicze części, stanowiące organiczną całość:
- liturgia słowa (czytania, homilia, modlitwa powszechna)
- liturgia eucharystyczną (przygotowanie chleba i wina, konsekracja w czasie dziękczynienia i komunia)
Kościół zaznacza, że obie liturgie składają się na „jeden akt kultu”.
Liturgia Eucharystii rozpoczyna się zgromadzeniem wszystkich uczestników. Na czele zgromadzenia stoi Jezus Chrystus – jest głównym celebransem Eucharystii, który niewidzialnie jej przewodniczy. Reprezentuje Go biskup bądź prezbiter.
Liturgia słowa obejmuje zarówno pisma Starego Testamentu, jak i „pisma apostolskie”, tj. Listy i Ewangelie. Po odczytaniu Słowa Bożego następuje homilia, która zachęca do jego przyjęcia i stosowania w praktyce. Po homilii odmawiana jest z kolei modlitwa wstawiennicza za wszystkich ludzi.
Po liturgii słowa następuje liturgia eucharystyczna. Kapłan przygotowuje dary: do ołtarza przynosi z tabernakulum chleb i wino. Po złożeniu darów na ołtarzu następuje modlitwa eucharystyczna. Jest to równocześnie modlitwa dziękczynna, jak i modlitwa konsekracji, albowiem przez powtórzenie słów Jezusa, które wypowiedział podczas Ostatniej Wieczerze, oraz wezwanie Ducha Świętego, chleb i wino stają się Ciałem i Krwią Chrystusa. Modlitwa eucharystyczna nie może być wypowiadana przez wiernych.
Po modlitwie eucharystycznej dochodzi do Komunii Świętej, poprzedzonej jeszcze Modlitwą Ojcze Nasz oraz łamaniem chleba. Przez Komunię Świętą rozumie się przyjęcie i spożycie przez wiernych Ciała i Krwi Jezusa pod postacią chleba i wina. Warto nadmienić przy tym, że chleb używany w sakramencie Eucharystii, jest nazywany hostią i ma postać okrągłego opłatka z mąki pszennej. Po przyjęciu sakramentu dochodzi do odmówienia modlitwy. W ten sposób liturgia eucharystyczna dobiega końca.
Kościół podkreśla, że przez przemianę chleba i wina, Chrystus jest prawdziwie, rzeczywiście obecny w tym sakramencie. Przez konsekrację substancja chleba staje się substancją Ciała Chrystusa, a substancja wina – substancją Jego Krwi. Kościół nazywa tą przemianę przeistoczeniem bądź transsubstancjacją i podkreśla, że Cały Chrystus jest obecny w każdej postaci eucharystycznych, czyli chlebie i winie, oraz w każdej ich cząstce. Zgodnie ze słowami św. Tomasza obecność prawdziwego Ciała Chrystusa i prawdziwej Krwi w sakramencie Eucharystii nie można pojąć zmysłami, lecz jedynie przez wiarę.
Kościół katolicki przyjmuje możliwość interkomunii eucharystycznej, czyli przystępowania do sakramentu Komunii, w Kościołach wschodnich. Odrzuca jednak taką możliwość we wspólnotach eklezjalnych powstałych w wyniku Reformacji, głównie ze względu na brak sakramentu kapłaństwa w tych wspólnotach.