Konfucjanizmem (chiń. rujia lub rujiao) nazywa się system filozoficzno-społeczno-etyczny, który został zapoczątkowany przez chińskiego myśliciela Kung-fu-cy (Konfucjusza), żyjącego w latach 557 – 479 p.n.e. Kontynuatorami myśli konfucjańskiej byli m.in. Mencjusz (odłam idealistyczny) i Xunzi (odłam realistyczny).
Przez badaczy z Zachodu często konfucjanizm jest klasyfikowany jako religia. Jest to problematyczne, gdyż doktryna konfucjańska koncentruje się na człowieku i życiu w społeczeństwie, pomijając przy tym kwestie ontologiczne (nie zawiera rozważań na temat sił nadprzyrodzonych). Sam Konfucjusz na pytanie ucznia „jak służyć duchom?” miał odpowiedzieć: „Nie umiesz jeszcze ludziom służyć, jak możesz służyć duchom?”. Równocześnie jednak w dziedzinie religii powoływał się na „t'ien”, rozumiany jako niebo lub los, i głosił, że wszystko co się dzieje musi być zgodnie z „ładem nieba” (tao). Ład ten nie jest jednak ludziom narzucony – ludzie muszą go najpierw rozpoznać i nauczyć się co jego zgodne, a co nie z niebiańskim porządkiem. W ten sposób będą w stanie godnie postępować. Owo niebo, wywodzące się ze starożytnych wierzeń chińskich, nie zostało jednak nigdy dokładnie przez Konfucjusza zdefiniowane. Ponadto akceptował również kult przodków.
Według Konfucjusza człowiek idealny powinien charakteryzować się dwoma cechami: ren (żen) oraz li. Pierwsze termin oznacza tyle, co humanitarność, ale rozumianą jako powściągliwość, skromność, rozsądność, bezstronność, przyzwoitość, sprawiedliwość czy zdolność rozpoznawania zła. Z kolei li to pewien zespół obowiązków i rytuałów, które osoba cechująca się ren wypełnia. Jest to postępowanie zgodne z nakazami i obyczajami; przestrzeganie etykiety. Li polega na poszanowaniu pięciu podstawowych relacji człowieka z innymi osobami. Są to:
1) relacja ojciec – syn (miłość – posłuszeństwo)
2) relacja starszy – młodszy brat (stanowienie wzorca dla młodszego – szacunek)
3) relacja mąż – żona (zobowiązanie – podporządkowanie)
4) relacja władca – poddany (dobroć – lojalność)
5) relacja przyjaciel – przyjaciel (wzajemne zaufanie)
Oprócz ren i li cnotami prawdziwego konfucjanisty są: yi – sprawiedliwość i prawość, zhi – mądrość, wiedza oraz xin – szczerość i dotrzymywanie słowa. Tworzą one pięć głównych wartości moralnych – wu chang. Człowiek, który się nimi charakteryzuje jest junzi (chiń. syn władcy), czyli człowiekiem szlachetnym. Tylko przestrzegając obowiązków wynikających z hierarchii społecznej i zachowując rytuały można zbudować idealne społeczeństwo. Dlatego ten, kto dopuszcza się niegodnego czynu bądź zachowania „traci twarz” w oczach innych ludzi. „Utracenie twarzy” wiąże się z poczuciem wstydu i jest ostro krytykowane przez społeczeństwo, a skutkiem tej krytyki może być usunięcie takiego człowieka ze wspólnoty. O moralności czynów decyduje obowiązujące prawo i obyczaj.
W konfucjanizmie kluczowe jest zatem przestrzeganie obowiązującej hierarchii społecznej – każdy powinien znać swoje miejsce w społeczeństwie i nie wychodzić poza swoją rolę. Tradycja, ład i porządek to największe wartości w tym systemie. Jego podstawę stanowi rodzina, składającą się z głowy rodu i następnie hierarchicznie podporządkowanych mu potomków. Państwo było dla Konfucjusz przedłużeniem rodziny, dlatego jego struktury powinny być oparte na takich samych zasadach – władca postrzegany jest jako ojciec ludu. Powinien być wykształcony, sprawiedliwie rządzić i działać dobroczynnie.
W skład klasycznego kanonu konfucjanizmu wchodzi pięć ksiąg, których autorstwo tradycyjnie przypisuje się samemu Konfucjuszowi. Są to:
1) Księga Przemian (Yijing)
2) Księga Pieśni (Shijing)
3) Księga Dokumentów (Shijing)
4) Zapiski o obyczajach (Liji)
5) Kronika Wiosny i Jesieni (Chunqiu)
Ich uzupełnienie stanowi tzw. Czteroksiąg konfucjański:
1) Wielka Nauka (Daxue)
2) Doktryna Środka (Zhongyong)
3) Dialogi Konfucjańskie (Lunyu)
4) Księga Mencjusza (Mengzi).
Nauki Konfucjusza początkowo rozwijały się wyłącznie Chinach, ale potem ich zasięg objął również obszary innych krajów Dalekiego Wschodu (Japonii, Korei, Wietnamu). Do dziś wartości konfucjańskie są mocno zakorzenione w świadomości mieszkańców tamtych terenów.
W epoce Han w III w. p.n.e. narodził się kult Konfucjusza. Zaczęto oddawać mu cześć, budować świątynie i składać ofiary. Z czasem zaczęto nadawać mu także zaszczytne tytuły – w 609 roku Konfucjusz otrzymał tytuł wielkiego mistrza, w 739 roku – króla, w 1308 roku uzyskał miano „najdoskonalszego i największego mędrca”, a w 1906 roku przyznano mu rangę najwyższego boga i nakazano składać mu ofiary. W Chińskiej Republice Ludowej od 1934 r. dzień 27 sierpnia (rocznicę urodzin Konfucjusza) obchodzi się jako święto narodowe. Jest patronem uczonych i urzędników.