Baptyzm (gr. „baptizein” – chrzcić) jest wyznaniem chrześcijańskim, które wyłoniło się w okresie poreformacyjnym. Należy do grupy tzw. wolnych Kościołów ewangelickich. Obecnie baptyści tworzą jedną z największych wspólnot protestanckich na świecie.
Historia baptyzmu wiąże się z nazwiskami dwóch Brytyjczyków – J. Smytha i T. Helwysa, którzy pod koniec XVI w. wystąpili z Kościoła anglikańskiego i w 1606 r. utworzyli w Gainsborough niezależną grupę religijną. Ich celem było oczyszczenie Kościoła z pozabiblijnych naleciałości. Ze względu na prześladowania wyemigrowali do Amsterdamu, gdzie w 1609 r. powołali pierwszą wspólnotę baptystów. Jej członkowie wraz z Helwysem powrócili trzy lata później do Wielkiej Brytanii. Kolejna wspólnota powstała w 1616 r. w Southwark. Obie działały niezależnie do 1891 r. Wówczas połączyły się, tworząc Unię Zborów Baptystów Wielkiej Brytanii.
W latach 30-tych XVII w. baptyści pojawili się w Ameryce Północnej. Założycielem pierwszej ich kolonii był Roger Williams. Szczególną popularność ruch zyskał początkowo wśród Afroamerykanów ze względu na głoszone przez wyznawców hasła przeciw niewolnictwu i rasizmowi. Do ruchu baptystów należeli tacy działacze społeczni na rzecz zniesienia podziału rasowego w USA jak dr Martin Luther King i były prezydent Stanów Zjednoczonych Jimmy Carter.
W XIX w. wspólnoty baptystów zaczęły powstawać na innych kontynentach. Powołany w 1905 r. Światowy Związek Baptystów (Baptist World Alliance) w Londynie skupia obecnie około 50 milionów ochrzczonych. Kolejne 50 milionów stanowią kandydaci do chrztu i dzieci. Biorąc pod uwagę wszystkie Kościoły chrześcijańskie, baptyści zajmują czwarte miejsce na świecie pod względem liczebności. Krajem o największym skupisku baptystów są Stany Zjednoczone (około 40 mln).
Baptyści kładą nacisk na religijność indywidualną. Za podstawę objawienia uznają Biblię (zasada sola scriptura), studiowaną i interpretowaną przez każdego z wiernych. Odrzucają autorytet wszelkiego typu organizacji kościelnych.
Charakterystyczną cechą baptyzmu jest chrzest dorosłych – baptyści chrzczą przez całkowite zanurzenie osoby w wieku 14 lat i wszystkich nawróconych. Podkreślają przy tym, że przyjęcie chrztu musi być aktem świadomym i wynikać z podjęcia osobistej decyzji naśladowania Chrystusa. Baptyści praktykują także ryt zwany Wieczerzą Pańską, nawiązujący do Ostatniej Wieczerzy. W ramach obrzędu ochrzczeni wierni spożywają chleb i wino, będące symbolami Ciała i Krwi Pańskiej.
Baptyści wierzą w Trójcę Świętą, nieśmiertelność duszy, powszechne zmartwychwstanie i Sąd Ostateczny, przyjmują istnienie kary wiecznej, ale odrzucają czyściec. Głoszą, że zbawienie nie jest osiągalne na podstawie uczynków (człowiek nie może sobie wysłużyć zbawienia), lecz jedynie łaską Boga przez osobistą wiarę w zbawcze dzieło odkupienia przez ofiarę Jezusa Chrystusa na Krzyżu Golgoty (zasada sola fide i sola gratia). Dobre uczynki są natomiast postrzegane jako wyraz nowego życia, zaszczepionego w człowieku przez wiarę i działanie Ducha Świętego.
Innym ważnym elementem silnie podkreślanym przez ruch baptystów od początku jego istnienia była wolność sumienia i wyznania. Baptyści uznają, że każdy człowiek powinien mieć wolny wybór w sprawach wiary i żadne władze nie mają prawa mu jej narzucać. Przyjmują postulat rozdziału Kościoła od państwa. Baptyści kierują się również maksymą: „W zasadach jedność, w opiniach wolność, we wszystkim miłość”.
Ustrój Kościoła baptystów charakteryzuje tzw. kongregacjonizm. Podstawową rolę odgrywa w nim autonomiczny zbór, czyli lokalna społeczność wiernych. Zarządzana jest ona w pełni demokratycznie. Na jej czele stoi Rada, zaś funkcje duszpasterskie i kaznodziejskie wykonuje powołany przez wiernych pastor. Wszyscy członkowie wspólnoty nazywają się siostrami i braćmi i mają jednakowe prawa.
Zbory na określonym terenie tworzą okręg, natomiast wszystkie zbory w danym kraju – unię zborów (np. Kościół Chrześcijan Baptystów w RP). Organem ustawodawczym i najwyższą władzą unii są synody lub konferencje zwoływane corocznie lub co trzy lata.
Baptyści w Polsce
W Polsce ruch baptystyczny pojawił się w połowie XIX w. Za oficjalną datę przyjmuje się 1858 r., kiedy to we wsi Adamów (okolice Pułtuska) udzielono pierwszego od kilku stuleci chrztu przez zanurzenie grupie dorosłych osób.
Ruch szybko zdobywał nowych wiernych, początkowo głównie wśród ludności niemieckiej. W okresie międzywojennym centrum baptyzmu polskiego stały się Warszawa i Łódź. Do rejestracji Kościoła doszło dopiero po II wojnie światowej w 1946 r.
Obecnie Kościół Chrześcijan w RP (The Baptist Union of Poland) liczy około 5 tysięcy wiernych, którzy zrzeszają się w 86 zborach na terenie całego kraju. Głównym jego ośrodkiem jest Warszawa. Organem prasowym jest miesięcznik „Słowo Prawdy”. Pod tą samą nazwą działa wydawnictwo kościelne.
Kościół Chrześcijan Baptystów w RP jest członkiem Polskiej Rady Ekumenicznej oraz Aliansu Ewangelicznego. Współpracuje także z innymi związkami baptystycznymi na świecie w ramach Europejskiej Federacji Baptystycznej (European Baptist Federation) i Światowego Związku Baptystycznego (Baptist World Alliance).