Prawosławie (gr. ortodoxia – „prawowierność”, „prawdziwy kult”, „prawdziwa wiara”) to potoczne określenie chrześcijaństwa wschodniego. Stanowi ono jedną z trzech wielkich gałęzi – obok Kościoła zachodniego i Kościołów protestanckich – chrześcijaństwa w ogóle.
Współcześnie prawosławie wyznaje ponad 180 mln osób, w tym na terytorium byłego ZSRR ok. 80 mln, w Rumunii 14 mln, w Grecji 10 mln, w byłej Jugosławii 9 mln, w Bułgarii 6 mln i w Stanach Zjednoczonych 4 mln. Ponadto wyznawcy prawosławia żyją w Azji Środkowej i Wschodniej, w Chinach, Korei i w Japonii. Do Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego należy ponad 500 tysięcy wiernych. Na terytorium naszego kraju funkcjonuje także Wschodni Kościół Staroobrzędowy (nie posiadający hierarchii duchownej), który liczy około 1 tys. członków.
Prawosławie – historia
Najczęściej, mówiąc o początkach Kościoła wschodniego, przywołuje się dzień 16 lipca 1054 r., czyli datę tzw. wielkiej schizmy wschodniej między katolickim Zachodem a prawosławnym Wschodem. Ma ona jednak charakter umowny. Dzisiejszy brak pełnej jedności między Kościołem rzymskokatolickim i Kościołem prawosławnym był tak naprawdę wynikiem wielowiekowego procesu – drogi Wschodniego i Zachodniego chrześcijaństwa rozchodziły się stopniowo.
Pierwsze spory pojawiły się już w drugiej połowie II w. Konflikt dotyczył wówczas daty obchodzenia świąt Wielkanocy i został zażegnany na I Soborze Nicejskim. Niemniej problemów oraz różnic między chrześcijaństwem wschodnim i zachodnim pojawiało się coraz więcej. Przybrały one na sile, kiedy w 330 r. Konstantyn Wielki przeniósł stolicę cesarstwa do Konstantynopola. Do tej pory bowiem stolicą był Rzym – tam przebywał polityczny (cesarz) i religijny przywódca (papież) ówczesnego świata. Kiedy głównym ośrodkiem władzy państwowej stał się Konstantynopol, to automatycznie biskup tego miasta zyskał na znaczeniu. W rezultacie mocą uchwał I Soboru Konstantynopolitańskiego (381) i Soboru Chalcedońskiego (451) wyniesiono Konstantynopol do rangi patriarchatu, a następnie przyznano daleko idące uprawnienia jurysdykcyjne jako drugiemu patriarchatowi po Rzymie. Decyzja ta spotkała się ze sprzeciwem papiestwa, ale i tak patriarcha Konstantynopola stawał się z upływem czasu coraz bardziej niezależny od Stolicy Apostolskiej.
Jednak to nie tylko rywalizacja między biskupami Rzymu i Konstantynopola o prymat w świecie chrześcijańskim była przyczyną rozłamu. Na przestrzeni wieków pojawiały się między Kościołem wschodnim a zachodnim także spore różnice kulturowe, doktrynalne i liturgiczne. W Bizancjum posługiwano się greką, Rzym natomiast odszedł od tego języka na rzecz łaciny. W odmienny sposób uprawiano teologię – zachodni teologowie rozumowali w sposób praktyczny i konkretny, natomiast wschodni myśliciele preferowali bardziej ogólne i abstrakcyjne ujmowanie świata. Ponadto łacinnicy używali do Eucharystii chleba niekwaszonego, a Grecy zwykłego. Inne było również podejście do celibatu – do dziś w Kościele prawosławnym celibat obowiązuje wyłącznie biskupów.
Do 1054 r. doszło do dwóch tzw. schizm przejściowych między Kościołem rzymskim a Kościołem wschodnim – schizmy Akacjusza (484-519) oraz schizmy focjańskiej (861-867). Przyczyną pierwszej były opory chrześcijan z Cesarstwa Bizantyjskiego przed przyjęciem kanonów Soboru Chalcedońskiego. Z kolei schizma focjańska swoją nazwę bierze od imienia Focjusza, patriarchy Konstantynopola, którego wybór papież Mikołaj I uznał za niezgodny z prawem. Focjusz został bowiem wyniesiony na ten urząd jako osoba świecka, a taka praktyka na Zachodzie była nieznana. Patriarcha nie zamierzał