Zemsta - streszczenie
Akt I
Scena 1
Cześnik rozmawia ze swym służącym Dyndalskim o planach znalezienie odpowiedniej żony. Stary szlachcic rozważa poślubienie pewnej zamożnej wdowy (prawdopodobnie chodzi o Podstolinę) lub swojej podopiecznej – Klary (jest jego krewną). Służący delikatnie sugeruje, że Cześnik jest już niemłody i ma problemy zdrowotne („kurcz żołądka”, „rumatyzmy”), ale rozsądne uwagi nie przekonują jego pana.
Scena 2
Do domu Cześnika przybywa jego zaufany sługa Papkin, wpraszając się na śniadanie. Bohater tłumaczy swoje spóźnienie zmyśloną naprędce opowieścią o spotkaniu z piękną kobietą. Cześnik nie wierzy w opowieści Papkina i prędko ucisza rozgadanego szlachcica. Opowiada mu o swoim sporze ze współwłaścicielem zamku i ślubnych planach. Prosi Papkina o dwie przysługi: udanie się z poselstwem do Rejenta Milczka i nakłonienie do ślubu Podstoliny.
Scena 3
Papkin jest wzburzony popędliwym charakterem Cześnika. Postanawia zdobyć dla niego Podstolinę („malowidło nieco stare”), a dla siebie piękną Klarę. Chcąc zwrócić uwagę kobiet, wyjmuje gitarę i rozpoczyna śpiew romantycznych – w jego mniemaniu – piosenek.
Scena 4
Papkin spotyka się z Podstoliną. Prawi jej komplementy i sugeruje, że wszyscy wiedzą już o jej zaręczynach z Cześnikiem. Kobieta jest nieco rozczarowana, ale ostatecznie przekazuje Papkinowi pomyślną odpowiedź. Ten (błędnie) zauważa, że zrobił na Podstolinie wielkie wrażenie.
Scena 5
Papkin wraca, by przekazać pomyślną wieść swemu panu. Tymczasem Cześnik musi stawić czoło „atakowi” ze strony sąsiada. Rejent bez konsultacji z sąsiadem postanowił naprawić graniczny mur. Cześnik chce zburzyć mur i wypowiedzieć murarzom otwartą wojnę, w tym celu wysyła do boju tchórzliwego Papkina. Sługa ma ochotę czmychnąć, ale ostatecznie rusza w stronę „pola walki” ze słowami: „Pewne guzy!”
Scena 6
W altanie stojącej niedaleko zamku spotyka się para zakochanych – Klara i Wacław (syn Rejenta). Obydwoje upewniają się w swym uczuciu i ubolewają nad stojącymi przed nimi przeszkodami (nienawiść dwóch rodzin). Wacław chce zakończyć potajemne schadzki, proponuje wspólną ucieczkę i zamążpójście. Klarze nie podoba się pomysł sekretnego ślubu. Rozmowę przerywa nadejście Papkina.
Scena 7
Papkin nadaremno stara się przekonać murarzy, by zaniechali swych prac. W oknach zamku pojawiają się dwaj oponenci i rozpoczynają potyczkę słowną. Cześnik grozi Rejentowi postrzeleniem z gwintówki, ten się chowa. Tymczasem na dole trwa bijatyka pomiędzy murarzami a sługami Cześnika. Po zakończeniu walki Papkin wychodzi z ukrycia i wyzywa uciekinierów od tchórzy.
Scena 8
Wacław wykorzystuje sytuację i postanawia dostać się podstępem do zamku. Dobrowolnie oddaje się Papkinowi jako „jeniec wojenny”. Szlachcic naiwnie wierzy w swoje męstwo i nagrodę, jaką odbierze za jeńca u Cześnika.
Akt II
Scena 1
Papkin wraca do zamku w glorii zwycięstwa i wychwala Cześnikowi swe męstwo. Przedstawia mu „wojenną zdobycz” – Wacława, który podaje się za komisarza Rejenta. Cześnik krótko i trafnie podsumowuje domniemane męstwo Papkina: „z tyłu stałeś”. Lekceważy jeńca rozkazując mu opuścić swoją część zamku.
Scena 2
Wacław wyznaje Papkinowi swoją prawdziwą tożsamość, przedstawia mu także prawdziwy cel przybycia do zamku (spotkanie z Klarą). Papkin jest przerażony ewentualnymi konsekwencjami tak śmiałego czynu (gniew Cześnika, konkurencja w zalotach do Klary), ale przekupiony złotem – obiecuje milczeć.
Scena 3
Zaskoczona Klara spotyka w zamku Wacława. Ten przekonuje ją, że śmiało mogą zacząć planować przyszłość. Klara prosi ukochanego, by zyskał przychylność Podstoliny. Wdowa przyrzekła właśnie rękę Cześnikowi, więc może zyskać zezwolenie szlachcica na ślub dla zakochanej pary.
Scena 4
Wacław wychwala męstwo Klary. Wypowiada też ważne słowa o zmienności charakteru kobiet:
O płci piękna, luba, droga!
Twoja radość, twoje żale –
To jeziora lekkie fale.
Scena 5
Wacław czeka na Podstolinę. Niespodziewanie kobieta rozpoznaje w nim „księcia Radosława”, swojego byłego zalotnika. Zawstydzony Wacław przyznaje, że tytuł był zmyślony, a kokietowanie wynikło z „chęci pustoty”. Obydwoje zarzucają sobie zmienność w uczuciach (Cześnik będzie czwartym mężem Podstoliny). Ostatecznie Podstolina zgadza się wesprzeć młodzieńca w dążeniu do ślubu z Klarą.
Scena 6
Podstolina zapewnia Klarę o swym wsparciu, jednocześnie zatrzymuje upokorzonego Wacława i postanawia kontynuować rozpoczętą rozmowę.
Scena 7
Papkin w górnolotnych słowach wyznaje Klarze swą miłość. Dziewczyna z trudem zachowuje powagę, ale rozsądnie przyjmuje zaloty i prosi swego adoratora o podjęcie się trzech prób: posłuszeństwa, wytrwałości i odwagi. Aby zyskać serce Klary Papkin musi: milczeć przez sześć miesięcy, wytrzymać rok i sześć dni o chlebie i wodzie, a także sprowadzić na zamek… żywego krokodyla.
Scena 8
Papkin jest zdruzgotany prośbami Klary (zwłaszcza perspektywą chwytania krokodyli). Zastanawia się, jak przechytrzyć sprytną dziewczynę. Spotyka Wacława, otrzymuje od niego sakiewkę ze złotem i przypomnienie o konieczności dotrzymania sekretu.
Scena 9
Cześnik opowiada Papkinowi o sfinalizowaniu zaręczyn z Podstoliną. Chce też ostatecznie zakończyć spór z Rejentem. W tym celu wysyła do Milczka Papkina z wezwaniem na pojedynek. Papkin wątpi w to, że wyjdzie z tego spotkania cało, ale Cześnik obiecuje sowitą zapłatę.
Akt III
Scena 1
Rejent przesłuchuje swoich murarzy, spisując oskarżenie przeciw Cześnikowi. Słudzy, wbrew nagabywaniom Milczka, nie mogą potwierdzić, że doznali jakichkolwiek cielesnych obrażeń. Nie widzieli też, by Cześnik faktycznie strzelał do sąsiada. W końcu Rejent spisuje mocno ubarwioną opowieść o ataku Cześnika, a pod oskarżeniem znakiem krzyża podpisują się murarze.
Scena 2
Pojawia się Wacław. Opowiada ojcu o swojej miłości do Klary, Rejent jest jednak nieubłagany. Nie wyraża zgody na ślub, ponadto wyznaje, że właśnie podpisał intercyzę (umowę przedślubną), na mocy której Wacław zostanie mężem Podstoliny. Strona, która zerwie układ, zapłaci sto tysięcy kary. Wacław jest zrozpaczony, bezskutecznie prosi ojca o litość i wyrozumiałość.
Scena 3
Rejent zastanawia się nad pokrętnymi motywacjami Podstoliny, która najpierw obiecała rękę Cześnikowi, a później zgodziła się na intercyzę. Milczek ma nadzieję, że „kradzież” narzeczonej mocno dotknie Cześnika.
Scena 4
Papkin przybywa w poselstwie do Rejenta. Początkowy strach niknie pod wpływem wina podanego przez Milczka. Rozzuchwalony poseł przechwala się i skarży na smak trunku. Milknie po ostrzeżeniach Rejenta („Każę oknem cię wyrzucić”). Zmuszony do mówienia, przekazuje wezwanie na pojedynek. Opowiada też o planach ślubu Cześnika z Podstoliną.
Scena 5
Tymczasem w domu Rejenta pojawia się Podstolina z podpisaną intercyzą i zapewnieniem o miłości względem Wacława. Papkin jest zaskoczony szybką zdradą niedoszłej żony Cześnika. Kobieta zrzuca na niego winę, za „wyrwanie słowa” przysięgi. Rejent przygotowuje odpis na wezwanie.
Scena 6
Podstolina nieudolnie tłumaczy się Papkinowi ze swego postępowania. Prosi go o przekazanie przeprosin Cześnikowi. Papkin nie wierzy w szczerość jej intencji i odmawia.
Scena 7
Papkin otrzymuje od Rejenta list dla Cześnika i w pośpiechu opuszcza mieszkanie Milczka (po drodze służący zrzucają go ze schodów).
Akt IV
Scena 1
W mieszkaniu Cześnika trwają przygotowania do ślubu. Szlachcic wydaje rozkazy, by zaprosić znajomych i przygotować bogatą ucztę. Jednocześnie przygotowuje się do pojedynku z wrogiem i wybiera odpowiednią broń.
Scena 2
Papkin przekazuje Cześnikowi list od Rejenta. Prawda o zdradzie Podstoliny wychodzi na jaw. Cześnik nie potrafi opanować swojego gniewu, planuje bolesną zemstę na Rejencie. Przy okazji sugeruje Papkinowi, że został przez Milczka otruty (winem).
Scena 3
Papkin bierze na poważnie żartobliwą sugestię Cześnika i wierzy, że został otruty. W tym przekonaniu podtrzymuje go Dyndalski, który sugeruje, by posłać po księdza.
Scena 4
„Umierający” rozpacza nad swą bezmyślnością. Planuje napisać testament i przygotować swój własny pogrzeb.
Scena 5
Papkin rozpoczyna pisanie testamentu. Tymczasem Cześnik wpada na pomysł „okrutnej” zemsty. Postanawia porwać Wacława i ożenić go z Klarą. Aby zwabić go do zamku, rozkazuje Dyndalskiemu napisać miłosny list (w imieniu Klary). Służący wątpi w swoje „literackie umiejętności”, ale zabiera się za pisanie pod dyktando Cześnika. Ten zauważa, że służący nie tylko robi błędy, ale i spisuje wszystko słowo w słowo („Bardzo proszę… Mocium panie…”). Rwie list na strzępy i wydaje rozkaz potajemnego pojmania Wacława.
Scena 6
Papkin z płaczem czyta Klarze swój testament. Według pisma zostawił swej ukochanej w spadku angielską gitarę.
Scena 7
Wacław spotyka się z Klarą, opowiada jej o zdradzie Podstoliny. Papkin ostrzega parę przed zemstą Cześnika, któremu wyjawił prawdziwe nazwisko „komisarza”.
Scena 8
Wacław zostaje pojmany przez Cześnika. Ten zmusza go do natychmiastowego ślubu z Klarą (nie zdając sobie sprawy z tego, że tak naprawdę pomaga zakochanym.)
Scena 9
Dyndalski narzeka na swój los, wspominając niedawną scenę pisania miłosnego listu.
Scena 10
Pojawia się Rejent, gotowy, by podjąć wyzwanie Cześnika. Dyndalski opowiada mu o ślubie Wacława i Klary.
Scena 11
Następuje konfrontacja obydwu stron. Cześnik z dumą prezentuje swemu wrogowi efekt zemsty: zaślubioną parę.
Scena 12
Klara i Wacław proszą swych opiekunów o zgodę i rodzicielskie błogosławieństwo.
Scena 13
Nadchodzi Podstolina. Widząc Klarę i Wacława wyznaje, że jej własny majątek przypada w udziale Klarze. Panna młoda zobowiązuje się zapłacić krewnej sto tysięcy (za zerwanie intercyzy Rejenta). Papkin z kolei uzyskuje zapewnienie, że w winie nie było trucizny. Pod wpływem wielu nieoczekiwanych wyznań następuje wzajemne pojednanie, zakończone wielką ucztą na cześć młodej pary.
Zemsta - plan wydarzeń
1. Ślubne plany Cześnika.
2. Przybycie Papkina.
3. Zgoda Podstoliny na zaręczyny z Cześnikiem.
4. Potajemne spotkanie Wacława i Klary.
5. Walka o mur graniczny.
6. Wacław jeńcem Papkina.
7. Przekupienie Papkina przez Wacława i pozostanie „jeńca” na zamku.
8. Ślubne plany zakochanych.
9. Rozmowa Wacława i Podstoliny .
10. Oświadczyny Papkina i trzy prośby Klary (w tym o krokodyla).
11. Zaręczyny Podstoliny i Cześnika.
12. Pisanie pozwu przeciw Cześnikowi przez Rejenta.
13. Rozmowa Rejenta z Wacławem – zmuszenie syna do małżeństwa z Podstoliną (intercyza).
14. Papkin posłem – wyzwanie Rejenta na pojedynek.
15. Konfrontacja Papkina i Podstoliny – zdrada narzeczonej Cześnika.
16. Wyjawienie zdrady Cześnikowi.
17. Przekonanie Papkina o otruciu przez Rejenta (pisanie testamentu).
18. Przygotowania Cześnika do zemsty.
19. Pisanie miłosnego listu przez Dyndalskiego.
20. Pojmanie Wacława i zmuszenie go do śluby z Klarą.
21. Przybycie Rejenta i Podstoliny.
22. Dokonanie zemsty przez Cześnika.
23. Pojednanie skłóconych i uczta na cześć młodej pary.
Zemsta - opracowanie (geneza i czas i miejsce akcji)
Geneza
„Zemsta” była zainspirowana prawdziwym sporem pomiędzy dwoma szlacheckimi rodami: Firlejów i Skotnickich. Skłócone rodziny zamieszkiwały wspólnie zamek w Odrzykoniu. Długoletni spór zakończył ślub Zofii Skotnickiej (kasztelanki) i Mikołaja Firleja (wojewodzica). Fredro poznał dzieje sporu z rękopisu znalezionego na zamku w Odrzykoniu. Budowla znalazła się w posiadaniu komediopisarza za sprawą żony – Zofii Jabłonowskiej (posag).
Czas i miejsce akcji
Akcja utworu toczy się prawdopodobnie w XVIII w. (czas nie jest dokładnie określony), w zamku podzielonym granicznym murem.
Zemsta - problematyka
„Zemsta” to doskonale skomponowana komedia. Główny wątek utworu dotyczy typowo szlacheckiego sporu pomiędzy parą sąsiadów mieszkających w dwóch skrzydłach zamku podzielonego murem. Cześnik to gwałtownik i choleryk, przy każdej możliwej okazji wygrażający swemu sąsiadowi. Rejent jawi się jako cichy i pokorny szlachcic, pozornie skłonny do ugody. Cały utwór opiera się głównie na kontraście charakteru tych dwu postaci. Wrogowie toczą zaciekły spór, w który przypadkiem zostają wciągnięci pozostali bohaterowie dramatu. Wątki poboczne „Zemsty” to: dzieje miłości Klary i Wacława, historia wdowy Podstoliny oraz dzieje komicznego Papkina. Każda z tych postaci odgrywa w utworze swoją własną, niepowtarzalną rolę. Wszystkie watki łączą się w jeden, zaskakujący finał.
Dzieło Fredry to jedna z najzabawniejszych polskich komedii. „Zemsta” jest przede wszystkim komedią charakterów, opierającą się na sprzeczności pomiędzy gwałtownym Cześnikiem a cichym Rejentem. W utworze znajdziemy wiele zabawnych scenek rodzajowych (komizm sytuacyjny), chociażby słynną scenę oświadczyn Papkina czy opis „bitwy” o mur. Komiczne są też niektóre wypowiedzi bohaterów (komizm słowny), tutaj prym wiedzie zdecydowanie gadatliwy Papkin, przekonany o swych niezwykłych zaletach. Zabawne jest wreszcie przekonanie Cześnika, że wymyślił „okrutną” zemstę, która pogrąży raz na zawsze Rejenta:
Tobie żonka jakby nimfa,
Podstolinie grochowianka,
Rejentowi tęga fimfa,
A mnie zemsta doskonała.
Pomijając główne wątki i komizm utworu, „Zemsta” jest też obrazem polskiej szlachty – kłótliwej, przewrażliwionej na punkcie swojego honoru, zdolnej do walki „na śmierć i życie” o byle błahostkę. Autorowi udało się więc w lekkiej i przystępnej postaci przemycić do utworu obraz typowo szlacheckich (a może polskich?) wad.
Zemsta - bohaterowie
Charakterystyka Cześnika
Polski Sarmata
Cześnik Raptusiewicz to jedna z głównych postaci komedii Aleksandra Fredro, pt. „Zemsta”. Bohater ten jest typowym przedstawicielem Polski szlacheckiej. Wskazuje na to jego strój, sposób bycia i wyznawane wartości. Cześnik nosi się więc zgodnie z modą sarmacką. Jego ubiór stanowi kontusz z szerokim pasem, a nieodzownym atrybutem polskiego Sarmaty jest szabla, którą bohater nazywa „Panią Barską”.
Mężczyzna prezentuje swoją dumę z racji pochodzenia i chlubnej, żołnierskiej przeszłości. Jako taki bohater cieszy się poważaniem wśród domowników, a nawet wzbudza pewien respekt. Można powiedzieć, że Cześnik jest żywą realizacją szlacheckiego powiedzenia: „Szlachcic na zagrodzie równy wojewodzie”.
Gwałtownik
Główną cechą charakteru Cześnika, na którą wskazuje jego nazwisko, jest niezwykła porywczość. Raptusiewicz pochodzi bowiem od słowa „raptus”, które znaczy tyle, co gwałtownik i awanturnik. Można powiedzieć, że jest to typ osobowości cholerycznej. Dobrze charakteryzuje go Papkin, nazywając bohatera „wulkanem”.
Cześnik zawsze mówi wcześniej niż się zastanowi. Z tego powodu wymykają mu się różne inwektywy, na przykład nazywa Papkina „cymbałem”. Ponadto tak dalece nie panuje on nad językiem, że musi używać śmiesznego myślowego przerywnika „mocium panie”. Jest on również bardzo popędliwy w działaniu. W potyczce o mur z Rejentem, nie waha się sięgnąć po broń i chce zastrzelić sąsiada.
Wyznawca tradycyjnych wartości
Przy całej swojej gwałtowności Cześnik ma ustalony system wartości. Przede wszystkim wyraża szacunek względem starego sługi Dyndalskiego, który jako jedyny może wytknąć szlachcicowi jego wady. Ponadto Cześnik wyznaje zasadę staropolskiej gościnności, wedle której nawet jeśli nie przepada się za gościem, należy godnie go przyjąć. Mimo że ma zatarg z Rejentem, kiedy w jego domu niespodziewanie pojawia się syn sąsiada, mówi:
Wszak gdy wstąpił w progi moje, włos mu z głowy spaść nie może.
Potrafi również zdobyć się na gest hojności i zapłacić za szkody wyrządzone w murze.
Interesowny łowca posagów
Bohater daje się też poznać od niezbyt pozytywnej strony. Ważną motywacją jego działania jest bowiem pragnienie zysku. Za radą swojego sługi zwraca uwagę na Podstolinę, ponieważ podejrzewa, że wdowa dysponuje znacznym majątkiem. Względy materialne są dla niego tak istotne, że gotów jest usunąć ze swojej drogi wszystkie przeszkody, nawet za cenę zmuszenia do ślubu wychowanicy Klary z Wacławem.
Wnioski
Cześnik jest zatem postacią powołaną do literackiego życia po to, żeby śmieszyć odbiorcę. Jego zachowanie, powiedzonka i gwałtowny charakter wzbudzają szczery śmiech. Jest człowiekiem z krwi i kości, ma zarówno wady, jak i niewątpliwe zalety. Jest typowym przedstawicielem szlachty i jego cechy nie odbiegają od tych, które są przypisywane szlachcie.
Charakterystyka Rejenta
Rejent Milczek to jeden z głównych bohaterów komedii Aleksandra Fredry pt. „Zemsta”. Odbiorca poznaje go jako zamożnego urzędnika sądowego, który wdał się w spór o mur graniczny ze swoim sąsiadem Cześnikiem Raptusiewiczem. Wiadomo, że bohater jest wdowcem i mieszka wraz z synem Wacławem. Jak można zatem przypuszczać, Rejent będzie chciał zaplanować jak najbardziej korzystny mariaż dla swojego jedynaka.
Natura flegmatyczna
Najbardziej znamienną cechą Rejenta jest jego flegmatyczna natura i małomówność. Ta druga znajduje odzwierciedlenie w wymownym nazwisku bohatera – Milczek. Ponadto Rejent nie ma zwyczaju nigdzie się spieszyć, jest raczej powolny i niezmiernie wyważony. Robi wrażenie, jakby każde jego słowo było niemal na wagę złota. Ta swoista mrukliwość i nietowarzyskość bohatera idzie w parze z ulubioną gestykulacją bohatera, czyli rękami złożonymi do modlitwy. Mężczyzna wyraźnie pozuje na poczciwego szlachcica, który porzucił wszelkie życiowe uciechy dla skromnego i pobożnego życia.
Intrygant
Ten spokojny, dobroduszny człowiek, którego ulubionym powiedzeniem jest zdanie „Niech się dzieje wola nieba, z nią się zawsze zgadzać trzeba”, w rzeczywistości nieustannie knuje jakieś spiski i intrygi. Z jednej strony deklaruje, że wartości materialne nie są dla niego ważne, a z drugiej wdaje się w ostrą kłótnię o mur z Cześnikiem. Co więcej, Rejent ujawnia też sporo zaciętości i złośliwości. Widać to w jego słowach:
Czapkę sprzedam, pas zastawię,
a Cześnika stąd wykurzę.
Kiedy Rejent dowiaduje się o małżeńskich planach sąsiada, natychmiast postanawia ożenić Podstolinę z własnym synem. Ponadto po bójce o mur poszukuje fałszywych świadków, którzy mogliby przechylić szalę zwycięstwa na jego korzyść.
Skąpstwo i szantaż
Istotną cechą Rejenta jest również jego skąpstwo. Najbardziej ujawnia się ono w sytuacji, kiedy Miczek odmawia zapłaty robotnikom. Ponadto wada ta dochodzi do głosu w jego zaciekłej walce o kawałek muru. Można więc powiedzieć, że mężczyzna łączy w sobie cechy najświetniejszych kreacji Moliera: Świętoszka i Skąpca. Oczywiście w jego wypadku nie mamy do czynienia z aż tak jaskrawymi przywarami, ale niewątpliwie widać tu pewne literackie pokrewieństwo. Rejent podobnie jak owe postaci umie manipulować emocjami innych ludzi, a zwłaszcza swojego syna i kiedy ten nie chce się zgodzić na proponowane przez ojca małżeństwo, szlachcic udaje, że płacze, by wymóc na młodzieńcu aprobatę.
Człowiek honoru dbający o syna
Nie można odmówić Rejentowi również zalet charakteru. Przede wszystkim jest to szlachcic wychowany w starej, rodowej tradycji, dlatego ważne okazuje się dla niego dotrzymanie słowa. Kiedy Cześnik wyzywa go na pojedynek, pomimo swojej słabości fizycznej rzeczywiście zjawia się w umówionym miejscu i oczekuje na sąsiada. Szlachecki honor ma zatem dla niego duże znaczenie. Świadczy o tym również wypowiedź Dyndalskiego, który gdy Papkin podejrzewa, że Rejent go otruł, stwierdza, że jest to honorowy szlachcic i na pewno nie uczyniłby nic takiego we własnym domu.
Ponadto nie sposób mu odmówić takiej cechy, jak ojcowska miłość. Wprawdzie chce zmusić Wacława do ślubu z Podstoliną, ale należy pamiętać, że w obrębie mentalności XVIII – wiecznej, kiedy rozgrywa się akcja „Zemsty”, wyrazem troski o los dzieci było przede wszystkim zaplanowanie dla nich majętnego ożenku.
Wnioski
Rejent Milczek z pewnością nie jest zatem postacią negatywną. Jego wady zostały potraktowane przez autora z przymrużeniem oka i w dużej mierze wynikają z potrzeby skontrastowania w utworze dwóch sprzecznych charakterów: awanturnika Cześnika i flegmatyka Milczka. Można powiedzieć, że Fredro skonstruował te postać, realizując stereotyp przysłowiowej „cichej wody”, która choć niepozorna, potrafi osiągnąć cel sobie znanymi metodami. Widać tu nawet pewien podziw dla sprytu bohatera, który doskonale zwodzi wszystkich dookoła.
Charakterystyka Podstoliny
Podstolina to jedna z bohaterek komedii Aleksandra Fredry pt. „Zemsta”. Jest to piękna wdowa, której wdzięki i rzekomy majątek stają się obiektem polowania Cześnika i Rejenta. Obaj sąsiedzi mają bowiem ochotę usidlić Podstolinę, jeden pragnie, by została jego żoną, a drugi chce ją ożenić ze swoim synem.
„Zamożna” wdowa
Sytuację Podstoliny określa przede wszystkim to, że jest ona wdową po majętnym Podstolim, dlatego wszyscy podejrzewają, że kobieta dysponuje znacznym majątkiem. Między innymi z tego powodu chce ją poślubić Cześnik, który tak charakteryzuje szlachciankę:
(…) piękna, dobra w każdym względzie: lasy – gleba wyśmienita – dobrą żona pewnie będzie – co za czynsze! – to kobieta! Trzy folwarki (…)
Podobne względy bierze pod uwagę Rejent, kiedy chce zeswatać Podstolinę ze swym synem. Nikt jednak nie wie, że majątek szlachcianki ma przejść na Klarę, jak tylko ta wyjdzie za mąż, dlatego wdowa usilnie poszukuje nowego męża.
„Stateczna” niewiasta
Kolejną pozorną cechą Podstoliny jest jej niewieścia stateczność. Kiedy Cześnik rozważa małżeństwo z wdową, bierze pod uwagę fakt, że nie jest już ona pierwszej młodości, a ponadto ma za sobą doświadczenie małżeńskie, więc na pewno dochowa mu wierności. Tymczasem okazuje się, że piękna wdowa nie jest wcale taka niewinna, jakby się mogło wydawać. Ma za sobą już trzy małżeństwa, flirtuje z Papkinem, a w spotkaniu z Wacławem okazuje się, że miała z nim romans i nie stroniła od cielesnych rozkoszy. Podstolina zdradza zatem cechy kobiety, która chętnie uwodzi mężczyzn i równie chętnie korzysta z ich majątku.
Fałszywe obietnice
Podstolina nie jest również typem osoby, którą można darzyć zaufaniem. Kobieta wie, że Wacław jest zakochany w Klarze, a mimo to nie waha się przyjąć propozycji Rejenta i zostać narzeczoną jego syna. Własne pragnienia są bowiem dla niej najważniejsze. Podstolina podkochuje się w Wacławie i nie zamierza z niego zrezygnować. Fałsz jej charakteru zdradza zwłaszcza sytuacja, kiedy kobieta za pośrednictwem Papkina zrywa zaręczyny z Cześnikiem. Najpierw zatem obiecuje szlachcicowi swoją rękę, a następnie cofa dane słowo.
Kobieta spragniona miłości
Jednocześnie można jednak widzieć w Podstolinie nie tylko podstępną, frywolną trzpiotkę, ale również kobietę spragnioną uczucia. Jej miłość do Wacława wydaje się szczera, Podstolina marzy, by zostać jego żoną i spędzić życie u boku ukochanego. Młodość i uroda Podstoliny przemijają, jednak ona nadal chce czuć się wartościowa i pożądana. Niedostrzeganie przez nią upływu czasu jest w pewnym sensie żałosne. Podstolina naiwnie wierzy bowiem, że jej romans z przystojnym Wacławem nadal trwa i nie zdaje sobie sprawy, że była dla młodzieńca jedynie przelotną przygodą, którą już dawno usunął z pamięci.
Wnioski
Podstolina to zatem sprytna i zaradna kobieta, która potrafi poradzić sobie w świecie urządzonym przez mężczyzn. Jako dojrzała osoba ma świadomość, że kobieta aby zapewnić sobie godną egzystencję, musi opierać się na mężczyźnie, dlatego świadomie wykorzystuje swoje atuty, by uwodzić kolejnych wybraków. Jednocześnie Podstolina marzy o prawdziwym uczuciu i chce zrobić wszystko, by być z ukochanym Wacławem. Kiedy jednak jej plany spełzają na niczym, potrafi to przyjąć z godnością, a nawet cieszyć się ze szczęścia młodej pary.
Charakterystyka Wacława
Wacław to jeden z bohaterów „Zemsty” Aleksandra Fredro. Bohater jest synem Rejenta Milczka, który zostaje uwikłany w sąsiedzką kłótnię o mur. Wychodzi jednak na tym bardzo dobrze, ponieważ w efekcie pojmuje za żonę ukochaną Klarę.
Romansowy kawaler
Z utworu można się dowiedzieć kilku istotnych informacji na temat przeszłości Wacława. Otóż, jak się okazuje, kiedy młodzieniec studiował w Warszawie, nie szczędził sobie rozrywkowego trybu życia. Co więcej, podawał się za księcia Radosława, żeby uwodzić piękne panny, a nawet mężatki. Wtedy właśnie wdał się w romans z zamożną Podstoliną, którą następnie podstępnie porzucił. Jego stosunek do kobiet budzi zatem wiele wątpliwości. Kiedy spotyka po latach swoją kochankę, nie ma zbytnich wyrzutów sumienia co do swojego postępowania w przeszłości i nie pozostawia złudzeń, że traktował swoje romanse jak zwykłą zabawę.
Zakochany młodzieniec
Kiedy jednak poznajemy Wacława, jest on szczerze zakochany w pięknej Klarze, wychowanicy Cześnika. Spotyka się z nią potajemnie w ogrodowej altanie i marzy o wspólnej przyszłości z ukochaną. Dla swojego uczucia jest gotowy zrobić bardzo wiele. Aby znaleźć się blisko niej, udaje sekretarza własnego ojca i oddaje się w ręce Papkina, ryzykując złość Cześnika. Gorąco broni się również przed małżeństwem z Podstoliną. Względy finansowe nie są więc dla niego istotne, najważniejsze znaczenie ma miłość do Klary.
Nieodpowiedzialny i podstępny
Jednocześnie zachowanie bohatera zdradza naiwność i nieodpowiedzialność. Proponuje Klarze wspólną ucieczkę, zupełnie lekceważąc stosunki rodzinne i koligacje majątkowe. Wyobraża sobie, że może żyć z ukochaną gdziekolwiek w zupełnym oderwaniu od rzeczywistości. Z drugiej strony cecha ta świadczy o jego emocjonalnej naturze i uleganiu gwałtownym wzruszeniom. Wątpliwości może jednak budzić jego starannie ukuta intryga polegająca na przedostaniu się do domu Cześnika pod fałszywą tożsamością. Nie waha się również Wacław użyć takich metod, jak przekupstwo. Ofiarowuje bowiem Papkinowi sakiewkę pieniędzy, by ten nie wyjawił tajemnicy jego romansu z Klarą.
Wnioski
Wacław jest mężczyzną, który z jednej strony wydaje się całkowitym zaprzeczeniem cech ojca: ulega gwałtownym emocjom i nie jest interesowny. Ujawnia jednak jednocześnie cechy przypominające Rejenta: już od wczesnej młodości potrafi oszukiwać i wykorzystywać uczucia innych ludzi do własnych celów. Wartością rozgrzeszającą młodzieńca jest jednak jego szczera miłość do Klary, o którą potrafi dzielnie walczyć.
Charakterystyka Klary
Klara to jedna z bohaterek komedii Aleksandra Fredry pt. „Zemsta”. Jest ona wychowanicą i krewną Cześnika Raptusiewicza, u którego mieszka. Jej opiekun bierze pod uwagę ślub z dziewczyną, ale w końcu zmienia zdanie. Sama Klara darzy miłością swojego sąsiada Wacława, którego poślubia w finale komedii.
Romantyczna dziewczyna
Klarę poznajemy jako młodą, zakochaną w Wacławie dziewczynę. Pomimo że jest to uczucie zakazane, ponieważ rodziny Klary i Wacława pozostają w zaciekłym sporze, kobieta ma nadzieję na szczęśliwy związek. Wierzy bowiem w siłę miłości, która potrafi pokonać wszelkie przeszkody.
W osobowości Klary odnajdujemy więc rysy szekspirowskiej Julii. Podobnie jak ona Klara nie chce poddać się twardym prawom rzeczywistości. O podobieństwie Klary i Wacława do szekspirowskich zakochanych świadczy również ich rozmowa, w której deklarują, że jeśli nie będą mogli być razem, popełnią samobójstwo. Dziewczyna jest zatem niezwykle romantyczna. Spotyka się potajemnie ze swoim ukochanym w ogrodowej altanie i wysłuchuje jego miłosnych wyznań. Marzy o przyszłości u boku swojego Wacława.
Rozsądna panienka
Jednocześnie Klara nie daje się na tyle porwać swojej romantycznej naturze, żeby zapomnieć o całym świecie. Nie daje się więc uwieść Wacławowi i odrzuca jego propozycję wspólnej ucieczki. Wie, że takie zachowanie byłoby całkowicie nieodpowiedzialne i podważyłoby jej reputację cnotliwej panny. Pomimo młodego wieku i braku życiowego doświadczenia zdaje sobie zatem sprawę ze społecznych konwenansów i ze swojej sytuacji jako kobiety w patriarchalnym świecie. To, co dla Wacława mogłoby być romantyczną przygodą, dla niej oznaczałby wykluczenie z towarzystwa. Na to zaś Klara nie może sobie pozwolić.
Naiwna zakochana
Mimo tej dojrzałości Klara w stosunku do Wacława zachowuje się naiwnie. Z powodu swojego głębokiego uczucia idealizuje ukochanego. Nie podejrzewa, że Wacława mogłoby coś łączyć z Podstoliną. Co więcej, sama wysyła go do ponętnej wdowy i namawia, by wkupił się w jej łaski. Zupełnie zatem brakuje jej wiedzy na temat męskiej natury. Jest przekonana, że miłość stanowi gwarancję wierności i nie wyobraża sobie, że mogłoby być inaczej. Nie ma pojęcia również o podstępnych planach Podstoliny. Klara ocenia zatem zachowanie innych przykładając do nich własną miarę.
Rasowa kokietka
Potrafi być jednak Klara również prawdziwą kokietką. Widać to w jej stosunkach z Papkinem. Dziewczyna zdaje sobie sprawę z tego, że podoba się męźczyźnie i bawi się jego uczuciami. Obiecuje mu nawet swoją wzajemność, ale pod bardzo srogimi warunkami. Stwierdza, że Papkin będzie musiał zachować milczenie, a ponadto dać dowód swojego męstwa. Jako taki Klara postrzega ofiarowanie jej egzotycznego gada:
Jeśli nie chcesz mojej zguby, krokodyla daj mi luby.
Można przypuszczać, że zachowanie dziewczyny względem Papkina wynika z tego, że zdaje sobie ona sprawę, z jakim gagatkiem i fircykiem ma do czynienia i chce poniekąd dać mu nauczkę.
Wnioski
Klara jest postacią wzbudzającą bardzo pozytywne uczucia. Potrafi dać się ponieść romantycznemu uczuciu, ale jednocześnie nie zapomina o swojej pozycji. Jej szczera i uczciwa miłość do Wacława zdecydowanie zwycięża i Klara zostaje żoną ukochanego mężczyzny.
Charakterystyka Papkina
Józef Papkin to niewątpliwie najzabawniejsza postać komedii Aleksandra Fredry pt. „Zemsta”. Można powiedzieć, że to typowy salonowy bawidamek, którego życie upływa na dobrej zabawie, trwonieniu pieniędzy i uwodzenie kolejnych kobiet.
Mitoman
Cechą, która z całą pewnością dominuje w bogatej osobowości Papkina jest niespotykana wręcz mitomania. Można wręcz powiedzieć, że Papkin nie żyje w rzeczywistości realnej, ale w sferze własnych wyobrażeń. Co więcej, mitomania bohatera jest posunięta tak daleko, że sam zdaje się on wierzyć w zmyślane przez siebie historie. Przedstawia się więc Papkin jako „lew salonowy”, czyli osoba mająca bliskie stosunki z kręgami intelektualnej elity.
Bohater kreuje się na człowieka, który doskonale zna się na sztuce i towarzyskich konwenansach. Cechy te, zdaniem Papkina, powodują że jest on pogromcą niewieścich serc. Bohater uważa, że może mieć każdą kobietę, a wszystkie niewiasty marzą o zdobyciu takiej partii jak on. Papkin jest na przykład święcie przekonany, że Podstolina i Klara darzą go namiętnym uczuciem, do którego nie chcą się przyznać.
Skłonność do tworzenia nieprawdziwych historii na własny temat ujawnia się już na początku utworu, kiedy Papkin przybywa do Cześnika i wyjawia mu powody swojego spóźnienia. Twierdzi mianowicie, że był zmuszony do ratowania pięknej księżnej przed jej okrutnym mężem, gdy tymczasem spędził czas na grze w karty.
Interesowny fircyk
Już zatem w ekspozycji dramatu wychodzi na jaw olbrzymia wada Papkina, czyli skłonność do trwonienia pieniędzy. Ten nieodpowiedzialny stosunek do finansów powoduje, że bohater nieustannie szuka nowych sposobów na zdobycie majątku. Wykorzystuje do tego celu wszystkie nadarzające się okazje. Pomoc Papkina nigdy nie jest bezinteresowna, ale trzeba za nią słono zapłacić. Opłaca go więc Cześnik wysyłając z misją do Podstoliny, płaci mu później również za udział w sporze o mur. Papkin bierze także podwójną sakiewkę od Wacława za zachowanie w tajemnicy jego romansu z Klarą.
Tchórz
Papkin jest również zwykłym tchórzem. Cecha ta staje się tym bardziej wyrazista, że bohater nieustannie deklaruje swoją wielką odwagę i męstwo. Kiedy jednak wybucha bójka o mur, mężczyzna chowa się za rogiem i opuszcza swoją kryjówkę dopiero, jak jest już po wszystkim. Co więcej, kwituje swoje „męstwo” wymownymi okrzykami mającymi odstraszyć rzekomych napastników:
Ha! Hultaje, precz mi z drogi,
Bo na miazgę was rozgniotę –
Nie zostanie jednej nogi.
A mam diablą dziś ochotę.
Wielu was tam?
Chodź tu który!
Nie wylezie żaden z dziury?
O, wy łotry! O wy tchórze!
Jutro cały zamek zburzę!
Nadmierne przeświadczenie Papkina o własnej odwadze oddaje również genialne zdanie na temat Cześnika:
Cześnik wulkan – aż niemiło
Żebym krótko go nie trzymał,
Nie wiem, co by z światem było
Szczere uczucia
Jedynym szczerym uczuciem Papkina wydaje się jego miłość do Klary. Bohater pragnie być ze swoją ukochaną i twierdzi, że gotów jest dla niej do najwyższych poświęceń. Oczywiście jednak jego fircykowata natura wygrywa ze szlachetnymi zamiarami. Papkin nie jest bowiem w stanie nie tylko złowić krokodyla, ale nawet zachować milczenia przez kilka minut.
Inna autentyczna emocja Papkina to lęk przed śmiercią. Gdy mężczyzna dowiaduje się, że mógł zostać otruty przez Rejenta, zabiera się za spisanie testamentu. Jednak i w takiej chwili Papkin nie potrafi być szczery sam ze sobą. Pozuje na romantycznego bohatera, który hojnie obdarowuje najbliższych, tymczasem oprócz długów nie ma nic do ofiarowania.
Wnioski
Papkin jest więc postacią, która ma przede wszystkim śmieszyć. Jego wady nie zostały uwydatnione „ku przestrodze”, ale służą budowaniu komicznych scen. Mitomania, tchórzostwo, nieustanne flirtowanie z kobietami czynią z Papkina bohatera zabawnego i mimo wszystko wzbudzającego sympatię.
Charakterystyka porównawcza Cześnika i Rejenta
Cześnik i Rejent to para dwóch głównych adwersarzy w „Zemście” Aleksandra Fredry. Bohaterowie są wieloletnimi sąsiadami, którzy jak to przyjęło się w polskich obyczajach, kłócą się o przysłowiową miedzę, czyli o mur rozgraniczający ich posiadłości. W sporze tym wychodzą na jaw wszystkie wady obu statecznych szlachciców, a zaciekły bój kończy się niespodziewaną zgodą i mariażem ich podopiecznych: Wacława i Klary.
Choleryk i flegmatyk
Sylwetki obu bohaterów zostały zbudowane na zasadzie silnego kontrastu. Cześnik, jak wskazuje jego nazwisko Raptusiewicz, jest typowym cholerykiem. Łatwo więc wpada w złość i szybko ją uzewnętrznia. Ruga wszystkich dookoła, nie zważając na słowa. W swojej popędliwości nie może na czas znaleźć odpowiednich słów, dlatego używa zabawnego przerywnika „mocium panie”, który odejmuje jego srogości powagi. Z kolei Rejent to książkowy przykład flegmatyka. Jest powolny w ruchach i w mowie, a najlepiej charakter jego natury oddaje nazwisko Miczek, oznaczające człowieka małomównego i mrukliwego.
Gwałtownik i „cicha woda”
Obaj bohaterowie pragną wygrać w sporze o mur, ale za to zadanie zabierają się wykorzystując skrajnie różne metody. Cześnik, jak przystało na choleryka, nieustannie się piekli i wścieka. Kiedy dowiaduje się, że sąsiad naprawia swoją połowę muru, chce go natychmiast zburzyć:
Mur graniczny! Trzech na murze! Trzech wybiję, a mur zburzę, zburzę, zniszczę aż do ziemi.
Jego reakcja jest więc zupełnie nieprzemyślana. Cześnik nie miota jednak czczych gróźb, kiedy dochodzi bowiem do bójki o mur, chce zastrzelić Rejenta, celując do niego z broni palnej. Natomiast Rejent podchodzi do wszystkiego spokojnie, udaje nawet, że zdaje się na Bożą Opatrzność:
Niech się dzieje wola nieba, z nią się zawsze zgadzać trzeba.
Postanawia załatwić sprawę za plecami sąsiada. Zmusza murarzy do fałszywych zeznań i chce wytoczyć Cześnikowi proces za próbę zabójstwa.
Złośliwość i interesowność
Pomimo różnic Cześnik i Rejent mają również cechy wspólne. Obaj pałają chęcią tytułowej „zemsty”. Obaj ujawniają w tym kontekście dużą dozę złośliwości. Kiedy Rejent dowiaduje się o małżeńskich planach Cześnika, natychmiast decyduje się odebrać mu narzeczoną i postanawia ślub Podstoliny ze swoim synem Wacławem. Z kolei, gdy do Cześnika dociera informacja o ślubie Wacława, podstępem zwabia go do swojego domu i wymusza na nim ślub z Klarą, a wszystko po to, żeby zrobić Rejentowi na złość.
Ponadto obaj bohaterowie są nader interesowni, projektując małżeństwo własne lub swoich podopiecznych biorą pod uwagę przede wszystkim względy materialne.
Dwóch honorowych szlachciców
Cześnik i Rejent mają również niewątpliwe zalety. Obaj szanują staropolską tradycję gościnności i honoru. Szczególnie ważną rolę odgrywa tu stosunek do szabli. Cześnik wspomina jak wojował w konfederacji barskiej, natomiast Rejent wyzwany przez sąsiada na pojedynek zamierza dotrzymać mu pola, mimo swojej wątłej kondycji fizycznej.
Wnioski
Cześnik i Rejent to zatem dwie zupełnie różne osobowości. Zderzenie ze sobą przejaskrawionych cech flegmatyka i choleryka musiało zaowocować efektem komicznym. Bohaterowie realizują wzór typowego konfliktu sąsiedzkiego, który jednak zostaje załagodzony, ponieważ obu szlachcicom zależy na szczęściu swoich podopiecznych. Najlepsze cechy Cześnika i Rejenta dochodzą więc do głosu w ostatniej scenie utworu, kiedy tytułowa „zemsta” zamienia się w szczerą zgodę.
Zemsta - najważniejsze motywy
Motyw zemsty
Zemsta to główny wątek utworu. Jest celem zarówno Cześnika, jak i Rejenta. Sąsiedzi nie pałają do siebie sympatią, a naprawa muru przez ludzi Rejenta dodatkowo zaognia sytuację. Obydwaj bohaterowie chcą wygonić swojego oponenta z zamku. Chwytają się rozmaitych sposobów, by rozgniewać i zmusić drugiego do reakcji. Rejent spisuje pozew, chcąc zdobyć sądowy nakaz usunięcia wroga z zamku. Do swych celów wykorzystuje nie tylko Podstolinę, ale i własnego syna. Cześnik przepędza murarzy, straszy postrzeleniem z gwintówki, wyzywa na pojedynek, a gdy to nie skutkuje – obmyśla tytułową zemstę. Zgodnie z regułami komedii, spór zostaje rozstrzygnięty przypadkowo i z satysfakcją dla każdej ze stron.
Motyw miłości
Miłość łączy Wacława i Klarę. Trudno mówić o miłości w przypadku niefortunnej pary narzeczonych – Cześnika i Podstoliny (lub pary skojarzonej przez Rejenta – Podstoliny i Wacława). Uczucia dwojga młodych ludzi napotyka na wiele przeszkód. Już z samych planów Cześnika można wywnioskować, że Klara ma ograniczone możliwości decydowania o własnym losie. Dziewczyna jest zależna od starszego krewnego, jej ukochany to syn największego wroga Cześnika. Klara nie może po prostu uciec, gdyż naraziłaby się na zniesławienie. Miłości młodych przeszkadza też niezbyt korzystne odkrycie Podstoliny, która rozpoznała w Wacławie byłego zalotnika. I gdy już wydaje się, że wszystko obraca się przeciw zakochanym – los niepodziewanie się odwraca, a największym sprzymierzeńcem młodych okazuje się być sam Cześnik.
Motyw walki
Jeden z głównych motywów utworu. Ciągła walka toczy się pomiędzy dwójką głównych bohaterów – Cześnikiem i Rejentem. Pomimo dosadnych gróźb z obu stron, tak naprawdę jest to tylko walka na słowa. Po bijatyce o mur okazuje się, że nawet poszkodowani nie odczuwają większych skutków bójki (Rejent wmawia służącym, że odnieśli rany). Wygrywa ten, kto okaże się szybszy, sprytniejszy i bardziej przebiegły. Jak na ironię, bohater który doprowadza swoją zemstę do końca, tak naprawdę wyświadcza przysługę swojemu wrogowi.
Motyw szlachecki
Główni bohaterowie dramatu to przedstawiciele średniozamożnej szlachty. Cześnik spełnia rolę opiekuna krewnej - Klary (i jej majątku), Rejent jest dziedzicem drugiej połowy zamku. Autor komedii celowo podkreśla typowo szlacheckie wady bohaterów: kłótliwość, mściwość, a także chciwość. Jedną z ważniejszych motywacji głównej pary bohaterów jest chęć zagarnięcia całego zamku. O majątek desperacko walczy Podstolina, uciekając się przy tym do niewyszukanych środków działania. Pieniędzmi nie gardzi też Papkin, pozwalając się przekupić Wacławowi. Skłonność do burd obydwu bohaterów jest oczywista, w jednej ze scen Cześnik przypomina też „wojenną” przeszłość swoich dwóch szabli. Typowo sarmacką zawziętość wobec wroga przejawia Rejent:
Czapkę przedam, pas zastawię,
A Cześnika stąd wykurzę.
Szlacheckie cechy charakteru ukazane są w sposób prześmiewczy, autor dostrzega wady swych bohaterów, ale ich nie potępia.
Komizm w Zemście
Komizm w „Zemście” Aleksandra Fredry występuje we wszystkich odmianach, najważniejszy jest tu jednak humor sytuacji i języka. To za pomocą tych środków artystycznych autor buduje w swoich dziełach świat szlacheckiej idylli, fundujący odbiorcy chwilę naprawdę dobrej zabawy.
Komizm sytuacji
Główną odmianą humoru jest tu komizm sytuacyjny. Polega on na budowaniu poszczególnych scen według zasady zabawnego nieporozumienia. Mamy tu do czynienia z komedią omyłek i domysłów. Cześnik za wszelką cenę pragnie się ożenić z Podstoliną dla jej majątku, dlatego usuwa wszystkie przeszkody na swojej drodze, tymczasem okazuje się, że kobieta nie ma grosza przy duszy. Tytułowa „zemsta”, czyli ślub Klary i Wacława w rzeczywistości jest przysługą wyświadczoną młodej, zakochanej w sobie parze.
Generalnie cały przebieg akcji opiera się na piętrzeniu kolejnych zabawnych sytuacji. Można więc mówić tu o elementach farsy, czyli dynamicznym przebiegu wydarzeń, w którym każda scena przynosi nowe śmieszne intrygi.
Komizm językowy
Niezmiernie ważnym środkiem budowania humoru „Zemsty” jest komizm słowa. Ujawnia się on po pierwsze w zabawnych powiedzeniach poszczególnych postaci. Ulubione wyrażenie Cześnika to słynne „mocium panie”, natomiast Rejenta „niech się dzieje wola nieba, z nią się zawsze zgadzać trzeba” (kontrastujące z intrygami bohatera).
Jak zaznacza Alina Witkowska, komizm językowy zaznacza się jednak najbardziej na poziomie parodii określonych stylów literackich. Otóż, wypowiedzi Wacława i Klary są stylizowane na język romantyzmu. Z kolei język Cześnika, z Ajego licznymi sformułowaniami makaronicznymi to parodia stylu barokowego. Natomiast Papkin posługuje się mieszaniną języka klasycyzmu, romantyzmu i rokoka, w zależności od tego, który z nich jest mu aktualnie potrzebny.
Komizm postaci
W „Zemście” obecny jest również komizm postaci. Jest on oczywiście ściśle związany z komizmem słownym. Już same nazwiska dwóch głównych bohaterów prowokują humorystyczny stosunek odbiorcy do ich charakterów: Rejent Milczek i Cześnik Raptusiewicz. Niezwykle komiczną postacią jest również oczywiście Papkin, człowiek o wielu twarzach, który próbuje być pośrednikiem pomiędzy dwiema zwaśnionymi stronami i przy okazji osiągnąć własny cel.
Ogólne cechy komizmu „Zemsty”
Komizm Fredry nie pełni funkcji dydaktycznej, a jedynie czysto zabawową. Nie ma tu zatem bohaterów jednoznacznych: dobrych i złych. Wszyscy mają swoje wady i zalety, które stają się powodem śmiechu odbiorcy. Ponadto warto podkreślić, że wartością, jaka w żaden sposób nie zostaje tu ośmieszona jest miłość Wacława i Klary. Stanowi ona niekwestionowane dobro i doprowadza do szczęśliwego zakończenia. Fredro buduje optymistyczny i sielski obraz Polski szlacheckiej.