Funkcja pytajnika
Znak zapytania (pytajnik) przede wszystkim służy wyrażaniu intencji mówiącego, umożliwiając mu stawianie pytań, na które oczekuje odpowiedzi. W mowie odpowiada mu intonacja wznosząca.
Spotkamy się jutro?
Która jest godzina?
Dokąd poszedł Mateusz?
Zdania pytające zakończone pytajnikiem mogą też mieć charakter retoryczny (nie oczekuje się na nie odpowiedzi) i wyrażać emocje mówiącego:
- niepewność (Czy na pewno mam rację?),
- zdziwienie (Już dotarliśmy do celu?),
- oburzenie (Jak mogłeś tak postąpić?).
Zdania pytające umożliwiają także sformułowanie prośby.
Czy moglibyście się już uspokoić?
Możesz zamknąć drzwi?
Pytajnik na końcu zdania
1. Tytuły
Jeśli tytuł ma charakter pytania, stawiamy na końcu pytajnik.
„Gdzie jest zegar mistrza Kukułki?”
„Dlaczego ogórek nie śpiewa?”
Jeśli to pytanie pozorne, pytajnik można pominąć.
„Co słonko widziało”
Pytajnik stawiamy na końcu każdego zdania pytającego, niezależnie od intencji, jaka przyświecała mówiącemu (pytał, by uzyskać odpowiedź, dziwił się, wyrażał oburzenie itd.).
Kiedy wrócisz?
Jak śmiesz?
Możesz tu podejść?
3. Zdania złożone
Jeśli zdaniem pytającym jest zdanie nadrzędne, na końcu stawiamy pytajnik.
Dlaczego mu nie pomogłeś, skoro miałeś czas?
Kto widział, w którym kierunku poszedł Adam?
Skąd wiesz, że spotkanie zostało odwołane?
Jeśli pytającym jest zdanie podrzędne, na końcu stawiamy kropkę.
Nie mówiłeś, kto ci pomógł.
Sam odgadłem, dokąd poszedł Adam.
Powiedz, o której godzinie odbędzie się spotkanie.
Pytajnik wewnątrz zdania
1. Wyrażanie wątpliwości co do prawdziwości informacji
Pytajnik ujęty w nawias stawia się po wyrazie, którego treść budzi w nas wątpliwość, jeśli nie jesteśmy pewni prawdziwości informacji.
Mój pradziadek urodził się w 1865 (?) roku.
Często mówił o swoim ulubionym (?) uczniu.
2. W zastępstwie za inne znaki
Pytajnikiem można zastąpić kropkę, przecinek, średnik lub dwukropek. W takim przypadku pozostawiamy jedynie myślnik, pozostałe znaki usuwamy.
Mianownik odpowiada na pytania kto? co?
Kto tu jest? – zapytał strwożony chłopiec.
3. Pytanie wewnątrz zdania
W przypadku wtrącenia pytania do zdania na jego końcu stawiamy pytajnik, a dalszą część zapisujemy od małej litery.
Tajemnica: dlaczego mapa została zniszczona? nigdy nie doczeka się odkrycia.
Popularniejsze są jednak zapisy typu:
Tajemnica, dlaczego mapa została zniszczona, nigdy nie doczeka się odkrycia.
Pytajnik a inne znaki interpunkcyjne
Po pytajniku można postawić:
- wykrzyknik – dla uwydatnienia emocji (Jak mogłeś go tak zostawić?!),
- myślnik (Gdzie my jesteśmy? – pytał zatrwożony.),
- wielokropek (Dokąd zmierza ten świat?...),
- cudzysłów (Lubiłam oglądać program „Kawa czy herbata?”.),
- nawias zamykający – Mianownik (kto? co?) to pierwszy przypadek deklinacji.
Połączenie wykrzyknika z pytajnikiem (!?) umożliwia podkreślenie wątpliwości towarzyszących odczuwanym emocjom.
Jako mogłeś to zrobić!?
To ma być powód twojego postępowania!?