Funkcja cudzysłowu
Cudzysłów należy do znaków interpunkcyjnych wyodrębniających – służy do wydzielania cytatów oraz wyrażeń, wyrazów użytych w określonym kontekście. Składa się z dwóch elementów – otwierającego i zamykającego.
Rodzaje
Znak ten pojawił się w języku polskim dużo później niż kropka czy przecinek. W druku rozpowszechniony został dopiero u schyłku XVIII wieku, w związku z czym spotykamy się z jego odmianami w ortografiach różnych krajów.
Najczęściej spotyka się zapis „ ” (cudzysłów apostrofowy podwójny), rzadziej: » « (cudzysłów ostrokątny niemiecki), « » (cudzysłów ostrokątny francuski), ‘ ’ lub ‛ ’ (cudzysłów definicyjny).
Za niepoprawny uznaje się zapis ʺ ʺ.
Zasady użycia
Cudzysłów apostrofowy podwójny („ ”) funkcjonuje w zapisie jako podstawowy. Umożliwia wyodrębnienie w tekście:
1. cytatów (Mój dziadek wciąż mi powtarzał: „Dziecko, co cię nie zabije, to cię wzmocni”.),
2. tytułów lub części dzieł (Autorem „Ostatniej wieczerzy” jest Leonardo da Vinci.),
3. pseudonimów i przezwisk (Jednym z bohaterów „Kamieni na szaniec jest „Rudy” – Jan Bytnar.),
4. nazw własnych występujących na końcu wielowyrazowych nazw opisowych (Tutaj mieści się siedziba Spółdzielni Mieszkaniowej „Kącik”.),
5. wyrazów użytych ironicznie (Aleksander to taki „bohater”, który pierwszy zmyka w razie niebezpieczeństwa.).
Cudzysłów tzw. niemiecki (» «) lub francuski (« ») może być stosowany jako alternatywa dla apostrofowego podwójnego. Językoznawcy radzą jednak używać go do oznaczania cytatów drugiego stopnia (tzw. zagnieżdżonych, czyli cytatów w cytacie). W takim przypadku cytat zewnętrzny ujmuje się w cudzysłów apostrofowy, a wewnętrzny – w cudzysłów niemiecki lub francuski.
Asia przyznała: „Nie przeczytałam ani jednej księgi »Pana Tadeusza«, nie znam też biografii Mickiewicza”.
„Badania obu amerykańskich uczonych i płynące z nich wnioski doprowadziły do powstania tzw. hipotezy Sapira-Whorfa, którą Janusz Anusiewicz wykłada następująco: »nie tylko typ języka zależy od typu kultury, której jest wykładnikiem i wyrazicielem i w obrębie której powstał, ale również: typ kultury jest uwarunkowany tym typem języka, w obrębie którego (w którym) ona powstała, rozwinęła się i funkcjonowała.« W każdym języku zawarty jest pewien specyficzny obraz świata, od którego zależy nasze interpretowanie rzeczywistości”.
Cudzysłów definicyjny zarezerwowany jest dla wyodrębniana w tekście definicji.
Dawniej mianem sklepu określano piwnicę, dziś słowo to znaczy ‛budynek lub pomieszczenie, w którym sprzedaje się towary’.
Cudzysłów można pominąć, jeżeli tekst został wyróżniony inną czcionką (np. kursywą).
Przeczytałem wszystkie księgi Pana Tadeusza.
W przypadku pseudonimów zastąpić można go skrótami ps. lub pseud.
Jednym z bohaterów „Kamieni na szaniec” jest Jan Bytnar ps. Rudy.
Cudzysłów a inne znaki interpunkcyjne
Kropkę stawia się za cudzysłowem.
Zapewnił mnie: „Możesz na mnie liczyć”.
Byłem na premierze spektaklu „Romeo i Julia”.
Jeżeli całe samodzielne cytowane zdanie kończy się pytajnikiem, wykrzyknikiem lub wielokropkiem, kropki nie stawia się.
„Kochasz ty dom, rodzinny dom, / Co w letnią noc, skroś srebrnej mgły, / Szumem swych lip wtórzy twym snom, / A ciszą swą koi twe łzy?”
„O, jeśli kochasz, jeśli chcesz / Żyć pod tym dachem, chleb jeść zbóż, / Sercem ojczystych progów strzeż, Serce w ojczystych ścianach złóż!...”
Przed zamykającym cudzysłowem można postawić pytajnik, wykrzyknik lub wielokropek, jeżeli należą one do przytaczanego fragmentu. Jeżeli odnoszą się do treści nadrzędnej – stawiamy je po znaku cudzysłowu.
Czytałeś wiersz „Ad astra!”?
Dumał: „Być albo nie być…”.
Zapytał: „Chcesz szklankę wody?”.
ale
Niewiarygodne, przeczytał całego „Pana Tadeusza”!
Obejrzałeś już „Siedmiu wspaniałych”?
Nie wiem, czy spodobają ci się „Gwiezdne wojny”…
UWAGA!
Forma poprawna – W CUDZYSŁOWIE (nie – cudzysłowiu).