„Proces” Franza Kafki jest powieścią awangardową, ponieważ zrywa z zasadami charakterystycznymi dla prozy realistycznej i prezentuje zupełnie odmienny typ ukształtowania powieściowego świata, bohaterów, akcji i narracji.
Awangardowa czasoprzestrzeń
Kafka w „Procesie” odchodzi od reguły mimetyzmu i fikcji werystycznej na rzecz prozy kreacyjnej. Powieść nie odzwierciedla zatem niczym zwierciadło zewnętrznej rzeczywistości, ale niejako sama ją kreuje. Czas i przestrzeń ulegają tu wyrazistej subiektywizacji, ich kreacja jest ściśle związana z przeżyciami i historią głównego bohatera. Czas akcji zostaje tu utożsamiony niejako z czasem egzystencji bohatera – jest to ostatni rok jego życia. Przestrzeń z kolei odzwierciedla poczucie osaczenia, uwięzienia i bezsensu, jakiego doświadcza Józef K. Miejsca akcji to zatem zamknięte pomieszczenia i labiryntowe gmachy, w których dominuje wrażenie ciasnoty i zaduchu. Czasoprzestrzeń ulega awangardowej deformacji, staje się niejako projekcją wewnętrznych przeżyć bohatera.
Bohaterowie i przebieg akcji
Również bohaterowie „Procesu” to kreacje awangardowe. Zostają oni bowiem pozbawieni rysów indywidualnych i sprowadzeni do spełnianej w powieści roli: adwokata, malarza, księdza, gospodyni czy kochanki. Sam Józef K. staje się everymanem, uniwersalnym reprezentantem człowieka uwikłanego w tragizm egzystencji. Akcja „Procesu” w przeciwieństwie do tradycyjnej powieści realistycznej nie posuwa się naprzód, ale ma charakter statyczny. Poszczególne sceny przypominają absurdalny, senny koszmar, a bohaterowie niejednokrotnie zachowują się tragikomicznie. Ponadto przebieg wydarzeń nie zmierza do żadnego racjonalnego wyjaśnienia. Zagadka nie znajduje rozwiązania – czytelnik nie dowiaduje się, co stanowiło winę Józefa K. Mamy zatem do czynienia z kreacją świata absurdalnego, w którym nie obowiązują prawa logiki klasycznej. W świecie tym można aresztować kogoś, a następnie skazać na śmierć bez wyjaśnienia przyczyn. Bezduszna machina biurokracji staje się władzą determinującą i kontrolującą ludzką egzystencję.
Narracja
Narracja „Procesu”, podobnie jak kreacja świata przedstawionego, jest z pozoru realistyczna, ale w gruncie rzeczy wyraźnie implikuje sensy paraboliczne i symboliczne. Ponadto w wielu fragmentach mamy tu do czynienia z poetyką ekspresjonistyczną, eksponującą brutalność i brzydotę świata. Edward Kasperki dostrzega nawet w narracji „Procesu” wyraźne elementy tragigroteski, a więc takiego ukształtowania, w którym w dominujący w powieści nastrój grozy i tragizmu wprowadza się elementy komiczne. Przykładem tej tendencji jest zwłaszcza ostatnia scena „Procesu” – śmierć Józefa K. Mieszanie kategorii stylistycznych stanowi również wyróżnik awangardowości prozy Kafki.