„Proces” Franza Kafki jest powieścią, w której pojawiają się wyraźne akcenty paraboliczne. Służą one uogólnieniu sensów utworu, który można odczytywać z szerokiej, filozoficzno-etycznej perspektywy.
Czasoprzestrzeń
O paraboliczności „Procesu” świadczy przede wszystkim specyficzne ukształtowanie czasoprzestrzeni powieści. Nie pojawiają się tu bowiem żadne oznaki konkretyzacji. Czas akcji w ogóle nie zostaje sprecyzowany, jedynie niektóre rekwizyty takie, jak np. samochód czy telefon, wskazują, że mamy do czynienia z bliżej nieokreśloną współczesnością. Akcja powieści obejmuje dokładnie rok z życia Józefa K., a więc temporalny wymiar powieści staje się pewną zamkniętą całością. Szczególnie ciekawie rysuje się przestrzeń świata przedstawionego. Mamy tu bowiem do czynienia ze światem sądowych gmachów, biur, urzędów, więzień czy mieszkań. Przestrzeń ma wyraźnie charakter labiryntowy, jest podszyta błądzeniem, co odzwierciedla stan psychiczny i jednocześnie uwikłanie Józefa K. w tajemniczy proces.
Ponadto przestrzeń posiada tu wymiar zamknięty – są to małe, ciasne, ciemne i duszne pomieszczenia. Taka kreacja świata przedstawionego wskazuje na uwięzienie bohatera, który przecież przez cały czas jest pod niewidzialnym nadzorem sądu. Co więcej, przestrzeń w „Procesie” ma również charakter palimpsestowy, a więc posiada niejako dwa poziomy znaczeniowe: oficjalny i ukryty. Warto zwrócić uwagę, że gdziekolwiek pojawia się bohater, pomieszczenie to okazuje się niejawnym organem sądu. Siedziba aparatu sprawiedliwości znajduje się w pracy Józefa K., w mieszkaniu adwokata Hulda, w pracowni malarza Titorellego, a nawet w katedrze. Palimpsestowość przestrzeni bardzo wyraźnie wskazuje na paraboliczną wymowę powieści.
Bohaterowie
Bohaterowie powieści również noszą znamiona parabolizacji. Najlepszym tego przykładem jest Józef K. – everyman, którego nazwisko zostaje zredukowane do inicjału i który nie posiada wyrazistych indywidualnych rysów. Również inne postaci „Procesu” zostają sprowadzone jedynie do reprezentowanych przez nie funkcji: gospodyni Grubach, adwokat Huld, malarz Titorelli, kapelan więzienny, wuj Albert. Nie posiadają one rozbudowanej osobowości, żadnych motywacji psychologicznych, ale są niczym aktorzy odgrywający konkretne role. Co więcej, każda z postaci „Procesu” podlega podobnej zasadzie, jak kreacja przestrzeni, ma charakter palimpsestowy – jest jednocześnie sobą i kimś związanym z aparatem sprawiedliwości. Paraboliczna konstrukcja postaci wskazuje więc na ich reprezentatywność, a tym samym uwikłanie każdego człowieka w totalny absurd egzystencji.
Narracja
Parabolizacji podlega również narracja „Procesu”. Mamy tu bowiem do czynienia z suchym, sprawozdawczym i zimnym stylem odzwierciedlającym język sądowego protokołu. Narrator zachowuje wobec historii bohatera niemal bezlitosny dystans, ale w przeciwieństwie do tradycyjnego narratora auktorialnego nie dysponuje on wszechwiedzą, a jedynie nagimi faktami. W końcowej partii powieści mamy do czynienia z brutalną szczegółowością opisu śmierci Józefa K, co zbliża narrację do prądów ekspresjonistycznych. Poziom narracyjny, podobnie jak ukształtowanie czasoprzestrzeni i bohaterów, stanowi zatem wyraźny nośnik sensów ogólnych: aksjologicznej pustki świata i jego absurdalności.
Funkcja parabolizacji „Procesu”
Los Józefa K. stanowi zatem parabolę egzystencji każdego człowieka, który musi zmierzyć się z brakiem sensu, doświadczeniem absurdu i poczuciem pustki. Tytułowy proces staje się tożsamy z życiem jednostki obciążonej winą i skazanej na karę. Nadrzędnym problemem jest tu poszukiwanie sensu egzystencji i niemożność jego odnalezienia. Paraboliczność „Procesu” odczytywano również w kontekście politycznym – jako powieść o uwikłaniu człowieka w struktury władzy i biurokracji oraz zapowiedź XX-wiecznych totalitaryzmów, w których jednostka podlega nieustannej kontroli i jest skazywana na bezsensowną śmierć.