Geneza „Siłaczki”
Mówiąc o genezie utworu, należy zwrócić uwagę na pozytywistyczne hasło pracy u podstaw. Zakładało ono edukację najbiedniejszych warstw społecznych, pośród których panował analfabetyzm i brak większych ambicji. Z takim postulatem zwracano się przede wszystkim do nauczycieli i lekarzy, którzy mając dostęp do tej grupy społecznej, mogli wywierać wpływ na jej zachowanie i światopogląd.
Opowiadanie Stefana Żeromskiego pokazuje takich właśnie społeczników – Stanisławę Bozowską i Pawła Obareckiego, którzy na różne sposoby próbowali te hasła wprowadzić w życie. Oboje kierowali się wiarą w słuszność poglądów i ogromnym entuzjazmem. Na ich przykładzie autor – nie oceniając postępowania bohaterów – chciał pokazać, jak marna jest skuteczność i zasięg pozytywistycznych postulatów.
Czas i miejsce akcji „Siłaczki”
Czas akcji obejmuje II połowę XIX wieku, natomiast miejscem rozgrywających się zdarzeń jest Obrzydłówek oraz wieś położona w pobliżu, około trzy mile dalej. W retrospekcji przenosimy się także do Warszawy, cofając się wraz z Pawłem Obareckim do czasów jego studiów. Nieprzypadkowa jest nazwa miejscowości, w której rozgrywają się główne wydarzenia.
Obrzydłówek, kojarzący się z przymiotnikiem „obrzydliwy”, jest symbolicznym określeniem miejsca pełnego marazmu, w którym giną wszelkie wartości i idee.
Motywy w „Siłaczce”
Motyw ofiary
Ofiara, rozumiana jako wyrzeczenie się czegoś cennego, najlepiej charakteryzuje życie Stanisławy Bozowskiej. Bohaterka od wczesnych lat życia miała jasno sprecyzowany cel – pomagać innym i zrobić wszystko, aby poprawić jakość ich los. Poświęciła wszystko – miłość, rodzinę i wszelkie osobiste sprawy. Zamiast tego, skoncentrowała się na wypełnianiu hasła pracy u podstaw i chciała zwalczyć zacofanie i analfabetyzm na wsi.
Jej działania przerwała śmierć – ostatecznie poniosła klęskę, nie wprowadzając żadnych widocznych zmian. Najważniejszy wydaje się być jednak jej upór i wiara w to, że za pewne wartości i idee można oddać życie. W przeciwności do Pawła Obareckiego, który także taką ofiarę był gotów ponieść, ona nie zwątpiła i nie sprzeniewierzyła się dawnym deklaracjom.
Motyw pracy
W utworze pojawia się motyw pracy, jednak w sensie nie do końca dosłownym. Chodzi bowiem głównie o realizację hasła pracy u podstaw, zakładającego pomoc ubogiej warstwie społecznej, zarówno w zdobyciu wykształcenia, jak i innych dziedzinach życia. Pracę w utworze możemy odczytywać jako nieustanną pogoń za ideami, za założonymi sobie w młodości celami. W przypadku bohaterów – przede wszystkim działalność Stanisławy Bozowskiej stanowi pełną poświęcenia pracę i walkę na rzecz poprawy warunków życia biedoty. Rezygnując z osobistych wygód i przyjemności, Bozowska całkowicie oddała się nauczaniu biednych dzieci.
Równie szlachetne cele miał Paweł Obarecki, jednak nie pozostał on wierny wcześniejszym ideałom. Okazał się konformistą, który ulega wpływom wszystkich dookoła. I choć podjął się pracy u podstaw, szybko przekonał się, że nie jest ona tak prosta, jak mu się wcześniej wydawało ani tak satysfakcjonująca.