Geneza „Obrazków więziennych”
Maria Konopnicka jest słynną autorką nowel, które wydała w czterech zbiorach. Współczuciu wobec niedoli bohaterów towarzyszy szacunek pisarki dla ich wrażliwości moralnej, uczciwości, wielkoduszności. Konopnicka nie tylko przedstawia wydarzenia tragiczne, ale jednocześnie potrafi się w nich odnaleźć, przeżywać je i oceniać.
„Obrazki więzienne” powstały w latach 1887-1888 w efekcie osobistych obserwacji autorki. Mają cechy reportażu. Autorka, jak zawsze, nie kryje emocjonalnego kontaktu z bohaterami.
Czas i miejsce akcji „Obrazków więziennych”
W „Obrazkach więziennych” Marii Konopnickiej przedstawione zostały XIX-wieczne więzienia. Opowiedziane w nowelach historie dzieją się pod koniec XIX wieku (akcja rozgrywa się w latach 1880-1900), a zatem w czasach współczesnych autorce.
Konopnicka z dbałością o realia, szczegółowo opisuje wnętrza aresztu: więzienne cele, korytarze, stołówki, karcery, nawet (drobiazgowo) gabinet naczelnika.
Motywy w „Obrazkach więziennych”
Motyw choroby
Dzika z noweli „Jeszcze jeden numer” uważana jest za chorą psychicznie – odizolowana w celi, napiętnowana i samotna, pozostawiona samej sobie. Jej dzieje są tragiczne, bowiem stała się ofiarą zachcianki oficera. Przywiózł ją z wojny tureckiej, a kiedy mu się znudziła, z braku innego pomysłu zadenuncjował ją (jako cudzoziemka nie miała polskich papierów) i trafiła do aresztu. Tam pobita, dostała pomieszania zmysłów.
W obrazkach czytamy często o licznych przypadkach chorób, które spowodowane są pobiciem, katowaniem, warunkami, jakie panują w areszcie czy pobytem w karcerze.
Motyw kobiety
Konopnicka w „Obrazkach więziennych” pochyla się nad niedolą kobiet. Są one poniżane, bite, zależne od rozmaitych kaprysów mężczyzn; choćby Dzika, która stanowi swoisty łup wojenny. Niewinna dziewczyna trafia do więzienia, gdyż znudziła się swemu kochankowi. Opuszczona, w obcym kraju – popada w chorobę psychiczną, a jej losem nikt się nie interesuje.
Przykra jest również sytuacja innych aresztantek, które w zamian za zaspokojenie podstawowych potrzeb gotowe są z niewolniczym uwielbieniem dziękować nadzorcy więzienia.
Motyw śmierci
Śmierć ukazana w „Obrazkach więziennych” Marii Konopnickiej ma różne oblicza. Niezawiniona, bezsensowna śmierć Cygana, zabójstwo kupca i Julka i spowodowana nim próba samobójcza Onufrego, wreszcie – śmierć Sęka z żalu i zgryzoty.
W noweli „Podług księgi” umiera Cygan. Bohater ucieka z więzienia, zostaje jednak złapany, ukarany karcerem, a następnie skatowany przez współwięźniów. Jego śmierć jest bezsensowna. Po fakcie okazuję się, że przez niedopatrzenie nie został zwolniony w odpowiednim czasie.
Z ręki parobka ginie kupiec i oddany pod jego opiekę chłopiec, sierota. Jest to zbrodnia w afekcie – kupiec znęcał się nad Onufrym, a ten w szale zabił nie tylko znienawidzonego pracodawcę, ale również przyjaciela.
Śmierć ponosi również zabójca. Po zbrodni, której dokonał, nie może odzyskać spokoju sumienia, poczucie winy doprowadza go do próby samobójczej, za którą skazany zostaje na karcer. Wpada w obłęd i umiera.