Geneza „Quo vadis”
„Quo vadis” to powieść historyczna, która powstawała w latach 1895-1896 w odcinkach, na zamówienie „Gazety Polskiej”. Stanowiła ona odpowiedź na XIX-wieczne zainteresowanie tematyką starożytną i wczesnochrześcijańską.
Zanim Sienkiewicz napisał powieść, wielokrotnie przebywał w Rzymie. Dokładnie przestudiował historię (dzieła Tacyta i Swetoniusza) i topografię Wiecznego Miasta. Dzięki temu mógł idealnie spleść ze sobą historię z fikcją literacką, którą trudno w „Quo vadis” dostrzec, gdyż zaciera się w dziele granica między wydarzeniami i postaciami historycznymi a tymi zmyślonymi przez pisarza.
Pisarz już wcześniej znany był jako autor powieści historycznych (Trylogia) i współczesnych („Bez dogmatu”, „Rodzina Połanieckich”), ale dopiero dzięki „Quo vadis” zyskał międzynarodową sławę, właśnie dzięki inspiracji starożytnością i chrześcijaństwem.
W 1905 roku pisarz otrzymał za powieść Nagrodę Nobla.
Czas i miejsce akcji „Quo vadis”
Miejscem akcji jest Rzym drugiej połowy I wieku naszej ery, a więc za panowania Nerona (lata 54-68). Dokładny czas akcji można ustalić dzięki opisanym w powieści wydarzeniom historycznym, m.in. wojnie Armenii z Partami, pożarom Rzymu, buntowi Windeksa przeciwko Neronowi. Akcja powieści rozgrywa się więc w latach 63-68.
Znaczenie tytułu „Quo vadis”
Słowa zaczerpnięte z Biblii stanowią motto utworu. „Quo vadis Domine?” oznacza „Dokąd zmierzasz Panie”?. Słowa te skierował w Nowym Testamencie Piotr do Jezusa. Nawiązując do wymowy powieści, można odnieść je do każdego z bohaterów, a także do świata w ogóle – pisarz zadaje mu pytanie „Dokąd zmierzasz?”, przywołując obrazy bestialstwa Rzymian wobec niewinnych chrześcijan 20 wieków temu.
Motywy w „Quo vadis”
Motyw domu
W powieści Sienkiewicz zestawia ze sobą domy pogan i chrześcijan. Wnętrza budynków należących do pogan były bogato zdobione, gołym okiem widać było przepych i majętność właścicieli. Korytarze ozdabiały posągi, w bibliotekach znaleźć można było dzieła największych filozofów. Po willach krzątały się niewolnice, które dbały o mieszkańców domu. Sienkiewicz opisując domy rzymskich urzędników, zwraca uwagę na rytuały, jakimi były uczta czy kąpiel.
Z kolei domy chrześcijan to biedne, małe pomieszczenia, często zajmowane głód, nędza, prześladowania. Domy te znajdowały się na obrzeżach miasta.
Motyw wiary
Wiara pierwszych chrześcijan wystawiona zostaje na próbę, ponieważ prześladuje ich w okrutny sposób cesarz Neron. Wypędzani na arenę pomiędzy dzikie zwierzęta, nie tylko nie poddają się, ale tuż przed śmiercią odmawiają modlitwę. Na próbę zostaje wystawiona też wiara Marka Wincjusza, gdy do pleców byka, z którym ma walczyć na arenie Ursus, zostaje przywiązana jego ukochana, Ligia.
Krzyż staje się symbolem wiary i męczeństwa chrześcijan, którzy masowo umierają wieszani na krzyżach.
Motyw zbrodni i kary
Tyranem w Quo Vadis jest Neron. Sterroryzował swój dwór, nie ma serca ani sumienia. Fascynowało go oglądanie mąk chrześcijan, widok krwi i śmierci. Znęcał się psychicznie nad swoimi urzędnikami, wreszcie kazał podpalić Rzym.
W „Quo vadis” czytamy o zbrodniach Nerona: zabiciu Germanika, matki Agryppiny i żony Oktawii. Neron wysyła na śmierć na arenie wielu chrześcijan, a wreszcie i Rzymian, wydając rozkaz o podpaleniu miasta. Sam pożar to symbol zagłady wiecznego miasta, dotąd miejsca rozpusty i zgorszenia.