„Pochwała cnoty” – w ten sposób można by najkrócej określić przedmiot Pieśni XII, pochodzącej z „Ksiąg Wtórych”.
Kochanowski przekonuje czytelnika o trwałości, pięknie i zaletach cnoty, czyli moralności, męstwa, patriotyzmu. Podmiot liryczny przekonany jest, iż życie w zgodzie z zasadami moralnymi – etyką – przynosi człowiekowi chlubę.
Nieodłącznym elementem dobra jest zło zazdrosne o „blask” cnoty. Poeta posługuje się kontrastem, by uwypuklić zalety tej ostatniej. Zazdrość przypomina więc cień kroczący za cnotą. Nie może spojrzeć jej w oczy ani znieść jej blasku. Kochanowski podkreśla również siłę cnoty, która potrafi obronić się sama, sama jest też najwyższą nagrodą i przywilejem. Zdobi swojego właściciela, przynosi mu chwałę i pierwszeństwo, a także otwiera drogę do nieba. Poeta jest przekonany, że Bóg nagradza tych, którzy w jakikolwiek sposób ucierpieli od niesłusznej zazdrości lub złośliwości:
(…) A jesli komu droga otwarta do nieba,/ Tym, co służą ojczyźnie. Wątpić nie potrzeba,/ Że co im zazdrość ujmie. Bóg nagradzać będzie,/A cnota kiedykolwiek miejsce swe osiędzie”.
Utwór Jana Kochanowskiego składa się z pięciu czterowersowych strof o układzie rymów aabb (szkody – nagrody, sobie – ozdobie). Każdy z wersów zawiera 13 sylab.
Zastosowane w pieśni środki stylistyczne to: epitety („cień nieodstępny”), porównania (zazdrość „jako cień nieodstępny ciała naszladuje”), wykrzyknienia („Niechaj drugi boleje, niech się spuka jady”).
Podmiot liryczny w pieśni „Nie masz, i po drugi raz nie masz wątpliwości”
To podmiot liryczny trzecioosobowy. Podobnie jak w przypadku większości pieśni Jana Kochanowskiego, jawi się jako postać mądra, doświadczona, znająca realia otaczającego świata i przykładająca dużą wagę do moralności.
W przypadku Pieśni IX podmiot liryczny staje na stanowisku „obrońcy” cnoty atakowanej przez zazdrość. Poeta apeluje do czytelnika, by nie obawiał się ludzkiej złośliwości i nie ustawał w swoich dobrych czynach.