Kuszenie św. Antoniego - opis, interpretacja i analiza obrazu

 

Opis

Witkacy namalował dwa obrazy „Kuszenie świętego Antoniego” i w obu odniósł się polemicznie do tradycji przedstawiania tej sceny w malarstwie. W pierwszej wersji tego dzieła święty Antoni znajduje się nocą na pustyni i przygląda się otaczającym go kobietom. Mężczyzna dotyka ręką brody, co stanowi typową pozycję oceniającą. Widać, że zastanawia się, co powinien zrobić. U jego stóp leży kobieta z jasnymi rozpuszczonymi włosami, która wkłada do ust soczyste jabłko. Nad świętym Antonim unosi się zaś druga, tym razem ciemnowłosa kobieta, niejako wygięta w histerycznym łuku.

Nieco dalej, w prawej krawędzi obrazu widnieje wspaniała jabłoń, z której wynurza się na wpół ludzka na wpół demoniczna, naga postać przypominająca szatana. Obraz utrzymany jest w kontrastowej kolorystyce. Tło i postać świętego są ciemne, natomiast kobiety i demon wyróżniają się jaskrawą pomarańczą i czerwienią.

Analiza i interpretacja

„Kuszenie świętego Antoniego” stanowi polemiczne nawiązanie przede wszystkim do tryptyku Hieronima Boscha, na którym pustelnik jest kuszony przez przerażające, skrzydlate demony. W przeciwieństwie do niego Witkacy przedstawia ten proces nieco bardziej subtelnie. W tle obrazu widać wprawdzie wyłaniającego się szatana, ale przypomina on bardziej człowieka niż demona. Co więcej, on sam nie zbliża się do świętego, jedynie spokojnie obserwuje rozgrywającą się scenę.

Obecność szatana nadaje całości wymiar niezwykle tajemniczy. Okazuje się, że głównym narzędziem demonicznych mocy są kobiety. To one kuszą pustelnika. Ich postawa, strój, a także szczegóły cielesne wskazują na ich konszachty z ciemnością. Jedna z nich niejako lewituje nad świętym, a jej postawa przypomina histeryczny łuk. Próbuje zatem uwieść Antoniego swoim drapieżnym erotyzmem, a nawet seksualnym szałem. Duga z kolei lubieżnie łasi się do pustelnika. Na jego oczach zjada soczyste jabłko, które dla poszczącego już samo w sobie jest pokusą. Dodatkowo jednak stanowi ono symbol erotyczny.

 Oczywiście scena ta przypomina biblijną historię o Adamie i Ewie. Kobieta stanowi tu niejako medium zła. Warto zwrócić uwagę, że leżąca dziewczyna przypomina także mitologiczną syrenę, jej nogi są dziwacznie wykrzywione i przyjmują kształt rybiego ogona. Witkacy skupia się przede wszystkim na relacji męsko-kobiecej. Sięga po modernistyczny motyw kobiety fatalnej, która uwodzi mężczyznę tylko po to, żeby stać się powodem jego zguby. W micie tym skupiają się figury archetypicznych kusicielek: biblijnej Ewy i mitologicznej syreny. Święty Antoni staje się więc poniekąd metaforą każdego mężczyzny próbującego oprzeć się urokowi demonicznej kobiety.

Stanisław Ignacy Witkiewicz, Kuszenie św. Antoniego II (1921- 1922), Muzeum Narodowe w Krakowie