„Daremne żale” to wiersz Adama Asnyka z 1877 r. Dzieło to reprezentuje lirykę zwrotu do adresata. Podmiot liryczny kieruje swoje słowa do grupy ludzi mu współczesnych („Wy”). Przedstawia swoje poglądy i przekonania filozoficzne, szczególnie koncentrując się na odwiecznej, często kłopotliwej, dychotomii: przeszłość – przyszłość.
„Daremne żale” - analiza
Utwór Adama Asnyka składa się z czterech kwartyn (strof liczących po 4 wersy). Nie cechują się one izosylabicznością (nie ma takiej samej ilości sylab w wersach), jednak zbudowane są w sposób regularny. Zgłoski układają się w następujący sposób: 8,7,8,7, co skutkuje rymami przeplatanymi (abab). Są one zarówno żeńskie (złorzeczenia : istnienia, szeregu : biegu), jak i męskie (iść : liść, trud : cud).
W utworze „Daremne żale” pojawiają się liczne środki stylistyczne. Największą ich część stanowią epitety („znikomych mar”, „uwiędłych laurów”, „bezsilne złorzeczenia”). Język wiersza jest zmetaforyzowany: „A nie w uwiędłych laurów liść / Z uporem stroić głowę” (wciąż celebrować przeszłość, nie szukać nowych wyzwań), „Wy nie cofniecie życia fal”. By osiągnąć lepszy efekt retoryczny, poeta posługuje się także wykrzyknieniami.
„Daremne żale” - interpretacja
W wierszu Adama Asnyka można wyodrębnić dwa bardzo wyraźne pola semantyczne (znaczeniowe). Pierwsze z nich dotyczy przeszłości i – poprzez słowa takie jak np.: „uwiędłych”, „znikomych”, „przeżytych” – zostaje nacechowane bezsilnością, przemijaniem, poczuciem utraty. Kontrastuje ono z tym, które dotyczy życia (przyszłości): „Trzeba z żywymi naprzód iść”, „Po życie sięgać nowe…”. Fragmenty te przełamują mroczny i nacechowany zrezygnowaniem nastrój utworu.
Utwór „Daremne żale” jest dynamiczny – potęguje to wrażenie nieustannej zmienności i przemijania obecnych w świecie. Podmiot liryczny wyraźnie zaznacza w swojej wypowiedzi konieczność przystosowania się człowieka do tej prawidłowości. Sam jest uczestnikiem owego niekończącego się procesu, a w jego wypowiedzi można wyczuć nutkę goryczy, która powodowana jest tęsknotą za tym, co przemija, odchodzi, niszczeje. Świat jednak nieustannie się zmienia („Świat pójdzie swoją drogą”), człowiek zaś nie jest w stanie temu przeciwdziałać. Dlatego zamiast rozpamiętywać dawne zwycięstwa (bądź porażki), powinien czynnie dążyć w stronę przyszłości i związanej z nią nowych możliwości.
Wiersz ten doskonale koresponduje z innymi utworami napisanymi przez Adama Asnyka. W swoich utworach poeta ten wielokrotnie zapisywał swoje wyobrażenie o historiozofii, które opierało się właśnie na pojęciu zmiany („Do młodych”, cykl „Nad głębiami”). Żyjące pokolenie jest swego rodzaju ogniwem łączącym przeszłość i przyszłość, a realizując własne założenia, dokłada własny element do „gmachu przyszłości” („Do młodych”). Trzeba jednak pamiętać o szacunku wobec dokonań przodków, ponieważ zawarta jest w nich wielka mądrość. W dodatku – każda generacja zostanie oceniona przez jej następców.
Podmiot liryczny „Daremnych żalów” podkreśla, iż misją ludzkości jest kierowanie się ku lepszej przeszłości, mimo że przyszłość oraz nostalgia za nią często chcą zatrzymać człowieka w tym marszu.