Wojna domowa w Hiszpanii - przebieg

Niestabilność polityczna młodej demokracji w Hiszpanii, spory pomiędzy przedstawicielami prawicy i lewicy, jak również seria zamachów przeprowadzonych przez bojówki obu stron doprowadziły w roku 1936 do wybuchu wojny domowej w Hiszpanii. 17.07.1936 roku do Maroka hiszpańskiego przybył generał Francisco Franco, który rozpoczął rebelię wojskową, wymierzoną przeciwko lewicowemu rządowi. Wkrótce całe Maroko zostało przejęte przez rebeliantów. Walki zaczęły też wybuchać w kontynentalnej Hiszpanii.

Dość prędko kwestią hiszpańską zainteresowały się kraje o ustroju totalitarnym – Niemcy i Włochy.  Ich przywódcy uważali, że ewentualne dojście do władzy faszyzujących prawicowców pozwoli na utworzenie kolejnego państwa faszystowskiego, będącego naturalnym sojusznikiem Osi. Stąd też udzielona pomoc materiałowa i zbrojna, przesyłana różnymi drogami do Hiszpanii. To właśnie udział włoskich i niemieckich samolotów transportowych pozwolił generałowi Franco na przerzucenie znacznej części swoich sił z Maroka na południe Hiszpanii, skąd rozpoczął powolny podbój kraju.  Z kolei Związek Radziecki poparł lewicowy rząd republikański, z podobnych powodów dla których w wojnę zaangażowały się Włochy i Niemcy – Józef Stalin liczył, że po ewentualnym zwycięstwie komuniści w rządzie hiszpańskim będą w stanie sięgnąć po władzę. Cechą charakterystyczną wojny domowej w Hiszpanii jest ogromny udział państw trzecich.

Wojska generała Franco rozpoczęły marsz na Madryt w czterech kolumnach. Wtedy też pojawiło się określenie „V kolumna”, oznaczająca różnorakie działania dywersyjne, sabotażowe i szpiegowskie, jakich podejmowali się zwolennicy Franco na kontrolowanych przez republikanów terenach. Dochodziło również do popełniania zbrodni wojennych – m.in. niemiecki oddział lotniczy – Legion Condor – zbombardował miasto Guernica, zaś obie strony konfliktu często rozstrzeliwały jeńców i mordowały ludzi podejrzewanych o współpracę z wrogiem.

W ciągu trzech ciężkich lat wojny wojskom nacjonalistów udało się opanować większą część Hiszpanii, przede wszystkim zaś główne ośrodki przemysłowe i strategiczne na północy kraju. Tymczasem konflikty w gronie republikanów dodatkowo osłabiały siły wierne rządowi. Klęska w czasie bitwy nad rzeką Ebro (1938) była początkiem końca republikanów. Na początku roku 1939 władze hiszpańskie udały się na emigrację, a w marcu nacjonaliści zajęli Madryt.

Władzę dyktatorską w państwie przejął Francisco Franco. Miał on ją sprawować bardzo długo, bowiem aż do roku 1975. Ocena jego działań budzi do dzisiaj sporo kontrowersji – jedni uważają go za genialnego wodza i męża stanu, drudzy zaś za faszystę i zbrodniarza wojennego.