Sprawa polska w I wojnie światowej

Wybuch wojny na skalę europejską, w której państwa zaborcze stanęły przeciwko sobie, był marzeniem kilku pokoleń polskich patriotów. Nic więc dziwnego,  że wybuch I wojny światowej zaktywizował wszystkie polskie ugrupowania polityczne. Oczywistym było, że państwa zaborcze będą próbowały zapewnić sobie lojalność swoich polskich poddanych, składając im różnorakie obietnice.

Wśród kół polskich polityków nie było jednak zgodności co do tego, które z państw zaborczych należy poprzeć. Z czasem uformowały się dwa wielkie obozy polityczny – prorosyjski, złożony głównie z przedstawicieli endecji, na którego czele stał Roman Dmowski i proaustriacki, z Józefem Piłsudskim jako przedstawicielem, którego poparły różne organizacje patriotyczne i PPS. Obie frakcje rozpoczęły szeroko zakrojoną kampanię propagandową, pragnąc pozyskać nie tylko Polaków, ale i rządy zaborcze.

Tymczasem walczące mocarstwa coraz bardziej zdawały sobie sprawę z roli, jaką mogą odegrać Polacy. Pierwsze oficjalne próby przeciągnięcia ludności polskiej na swoją stronę podjęła Rosja, w postaci odezwy wydanej przez wielkiego księcia Nikołaja Nikołajewicza, wydana 14.08.1914 roku. W jej tekście wielki książę zapowiadał zjednoczenie Polski pod berłem dynastii Romanowów i jej przyszłą autonomię. Jednakże dokumentowi temu brakowało konkretnych obietnic i postulatów, stąd też nie był wszędzie przyjęty przychylnie.

O krok dalej posunęły się Państwa Centralne, 5.11.1916 roku wydając akt, w którym tworzyły z ziem zabranych Rosji Królestwo Polskie. Jego granice i wybór władcy miał zostać ustalony dopiero po wojnie, jednakże akt 5 listopada doprowadził do utworzenia polskiej administracji na terenach Królestwa, jak również zmusił inne strony konfliktu do deklaracji w sprawie polskiej.

W roku 1918 prezydent Woodrow Wilson ogłosił swoje 14 punktów – postulatów, które według niego były konieczne do zawarcia stałego pokoju. Punkt 13 owej deklaracji stanowił o potrzebie utworzenia niepodległego państwa polskiego.

Należy również pamiętać o różnorakich polskich oddziałach, formowanych zarówno z inicjatywy polskich polityków, jak i państw walczących. Po stronie Państw Centralnych najważniejszą rolę odgrywały utworzone w roku 1914 Legiony Polskie, dowodzone przez Józefa Piłsudskiego. Walczyły one aż do roku 1917 po stronie Niemiec i Austro – Węgier. Później, w wyniku kryzysu przysięgowego spowodowanego odmową złożenia nowej przysięgi na wierność cesarzowi niemieckiemu formacja ta została rozwiązana. Po stronie rosyjskiej należy wymienić Korpusy Polskie. I Korpus Polski został sformowany w roku 1917, dowodził nim generał Józef Dowbor- Muśnicki. Do 1918 roku sformowano jeszcze pośpiesznie dwa korpusy, jednakże daleko słabsze. Po stronie francuskiej wreszcie, również w roku 1917 powołano do życia tzw. „Błękitną Armię” - wchodzący w skład wojsk francuskich korpus uformowany przez polskich ochotników i dowodzony przez Józefa Hallera. Niestety, ze względu na rozbicie pomiędzy zaborami często zdarzało się, że Polacy byli zmuszeni walczyć przeciwko sobie.