Legiony Polskie Piłsudskiego (1914-1918) - geneza, szlak bojowy, znaczenie

Wybuch wojny pomiędzy zaborcami był powitany z entuzjazmem przez większość polskich ugrupowań politycznych. Uważano bowiem, że walka pomiędzy Niemcami i Austro Węgrami z jednej, a Rosją carską z drugiej pozwoli na osiągnięcie celu, jakim było odzyskanie przez Polskę niepodległości. Zdawano sobie jednak sprawę, że cel ten wymagać będzie czynnego wsparcia armii zaborców, w celu zbudowania odpowiednio dużego kapitału politycznego. W tym właśnie celu tuż po rozpoczęciu wojny Józef Piłsudski, jeden z najważniejszych działaczy Polskiej Partii Socjalistycznej, rozpoczął formowanie z podległych PPS organizacji paramilitarnych nowej formacji wojskowej, podporządkowanej Austro – Węgrom.

Już 3.08.1914 roku udało się utworzyć Pierwszą Kompanię Kadrową, złożoną z członków Związków Strzeleckich. Jednym z jej najważniejszych twórców był Tadeusz Kasprzycki. W kilka dni po sformowaniu wkroczyła ona na terytorium Królestwa Polskiego i 12.08.1914 zajęła Kielce, jednakże zamiar poderwania Polaków do walki przeciwko Rosji spalił na panewce. Już wkrótce jednak Kompania stała się zalążkiem nowej, większej formacji, jaką były Legiony Polskie. Oficjalnie zostały utworzone 16.08.1914 roku, składając się z dwóch formacji – Legionu Wschodniego i Legionu Zachodniego. O ile Legion Wschodni został dosyć prędko rozwiązany, to druga formacja dała początek legendzie Piłsudskiego, wchodząc do boju w czasie ofensywy Państw Centralnych na Warszawę w październiku 1914 roku. Legioniści walczyli w bitwach pod Laskami (23-26.10.1914),  Anielinem (22.10.1914) i Krzywopłotami (16 – 19.11.1914). Po przerwie toczyły kolejne walki w grudniowej ofensywie na pozycje rosyjskie, wyróżniając się m.in. pod Limanową (2 – 12.12.1914). Jednocześnie nowo sformowane jednostki – 2. i 3. Pułk Piechoty Legionów uczestniczyły w walkach w Karpatach.  Męstwo wykazane w tych bitwach spowodowało, że władze austriackie wydały zezwolenie na dalszą rozbudowę formacji. W grudniu 1914 roku utworzono I Brygadę Legionów, w maju 1915 roku zaś II Brygadę.

W roku 1915 obie formacje uczestniczyły w ofensywie Państw Centralnych przeciwko Rosji, tzw. operacji gorlicko – tarnowskiej (maj 1915 roku). Wojska polskie wyróżniały się w bitwach pod Konarami (16 – 25.05.1915), Raśną (21 – 24.08.1915) i w walkach na Lubelszczyźnie.  

W roku 1916 polskie formacje brały udział w walkach przeciwko trwającej ofensywie Brusiłowa, trzymając front na południu. Wyróżniły się szczególnie w czasie krwawej bitwy pod Kostiuchnówką (4 – 6.07.1916). Wkrótce potem, w wyniku aktu 5 listopada, stały się one zalążkiem Polskiej Siły Zbrojnej, czyli formacji wojskowej świeżo utworzonego Królestwa Polskiego. W tym czasie Legiony składały się już z trzech Brygad. Wśród kadry dowódczej znajdowało się wielu żołnierzy, którzy potem byli traktowani jako najbliższe otoczenie Piłsudskiego i byli przez niego faworyzowani po przewrocie majowym, jak Józef Haller, Walery Sławek, Edward Rydz – Śmigły, Kazimierz Sosnkowski, Bolesław Roja czy Stanisław Szeptycki.

W lipcu 1917 roku doszło do tzw. kryzysu przysięgowego. Józef Piłsudski, zdając sobie sprawę z tego, że Państwa Centralne mają coraz mniejsze szanse na wygranie wojny, nakazał odmowę złożenia nowej wersji przysięgi na wierność cesarzowi niemieckiemu. W rezultacie tego czynu duża część żołnierzy legionowych została internowana, a samodzielność pozostałej części Legionów poważnie ograniczona. Oficjalnie nosiły one od 1916 roku nazwę Polski Korpus Posiłkowy.

Pozostałości Legionów, złożone z żołnierzy, którzy złożyli nową przysięgę, walczyli przeciwko Rosjanom aż do 1917 roku, biorąc m.in. udział w walkach na Wołyniu. Jednakże w rozmowach pokojowych pomiędzy Państwami Centralnymi a Rosją bolszewicką w roku 1918 ci pierwsi zgodzili się na oddanie Lwowa pod zarząd świeżo utworzonego, marionetkowego państwa ukraińskiego. W proteście przeciwko tym działaniom oddziały polskie przerwały front i 27.02.1918 przeszły na stronę rosyjską. Epopeja legionowa dobiegła końca.  W późniejszych latach legenda legionowa stała się jednym z najważniejszych wydarzeń w historii najnowszej, swoistym „mitem narodowym”, który wykorzystywali zarówno zwolennicy, jak i przeciwnicy Piłsudskiego, często używając tych samych argumentów na poparcie swoich tez. Legenda legionowa jest żywa i dzisiaj, co widać po licznych uroczystościach, publikacjach i pracach o tej tematyce.