I wojna światowa - przyczyny wybuchu

Odpowiedzialność poszczególnych państw europejskich za wybuch I wojny światowej była i jest tematem bardzo kontrowersyjnym, szczególnie zawzięcie dyskutowanym pomiędzy historykami z Niemiec i krajów byłej Ententy. W wyniku postanowień traktatu wersalskiego Niemcy zostały oficjalnie zmuszone do wzięcia całej winy za wybuch wojny na siebie, obecnie jednak uważa się, że było to stanowisko niesprawiedliwe. Przyczyny wybuchu wojny sięgały daleko głębiej i można powiedzieć, że każde państwo było za nią częściowo odpowiedzialne.

Jednym z głównych przyczyn wojny był konflikt niemiecko – francuski, podsycany zarówno z jednej, jak i z drugiej strony. We Francji triumfy święciła wtedy polityka rewanżyzmu – zemsty na Niemcach za klęskę z lat 1870 – 1871 i odzyskanie Alzacji z Lotaryngią. Z kolei w Niemczech panowała opinia, że Francja jest głównym przeciwnikiem Cesarstwa, swoistym „wrogiem naturalnym”. Stąd też głównym celem polityki zagranicznej Niemiec była eliminacja zagrożenia ze strony Francji.

Ze względu na sojusz z Francją, również carska Rosja stawała się dla Niemiec potencjalnym zagrożeniem. Niemieccy sztabowcy obawiali się zwłaszcza postępującej reformie rosyjskiej armii, która po upokarzającej klęsce w wojnie z Japonią (1904 – 1905) bardzo szybko stawała na nogi i znacznie unowocześniła swój arsenał i metody działania. Niemcy czuły się zagrożone możliwością wojny na dwa fronty z ówczesnymi światowymi potęgami. Stąd też ich zbliżenie do Austro – Węgier.

Zbliżenie dwóch monarchii niemieckojęzycznych było z kolei źle przyjmowane przez władze carskie w Petersburgu. Już od wielu lat bowiem Rosja i Austro – Węgry walczyły ze sobą o podział stref wpływów na Bałkanach. Kluczowym problemem były tu ambicje Serbii – niewielkiego państwa bałkańskiego, które stawiało sobie jednak za cel zjednoczenie wszystkich Serbów poza granicami. Taka postawa musiała oczywiście niepokoić Austro – Węgry, które posiadały zamieszkałą przez Serbów Bośnię i Hercegowinę. Serbia z kolei była jednym z najważniejszych sojuszników rosyjskich w tym rejonie. Nic więc dziwnego, że zabójstwo arcyksięcia Ferdynanda w Sarajewie, w czerwcu 1914 roku obie strony uznały za doskonały moment do ustalenia podziału wpływów raz na zawsze.

Nieco inaczej prezentowały się motywy przyłączenia Wielkiej Brytanii do wojny. Państwo to nie uważało Niemców za swojego głównego przeciwnika a wręcz przeciwnie, istniały często powtarzane plany obronnego sojuszu przeciwko rosnącej w siłę Francji. Brytyjczyków jednak zaniepokoiło niemieckie dążenie do rozbudowy floty, trwający od początku XX wieku „wyścig morski”. Niemiecka flota wojenna nie mogła jeszcze dorównać brytyjskiej, ale prędko nadrabiała do niej dystans. Dodatkowo Brytyjczycy obawiali się rosnącym niemieckim apetytom kolonialnym, co w połączeniu z istnieniem silnej floty mogło w przyszłości zagrozić jej kolonialnej pozycji. Tym jednak, co ostatecznie sprowokowało Wielką Brytanię do przyłączenia się do wojny było pogwałcenie neutralności Belgii przez Niemcy w roku 1914. Wielka Brytania była gwarantem niepodległości tego państwa, a poza tym ewentualne przejęcie przez Niemcy belgijskich portów bezpośrednio zagrażało brytyjskim wybrzeżom. Od tego momentu udział Wielkiej Brytanii w wojnie był praktycznie przesądzony.