Już w XIV oraz XV w. szlachta polska otrzymała swoje podstawowe przywileje. Podstawowym dążeniem tej grypy społecznej, było przede wszystkim utrzymanie zdobytej pozycji. Starano się przy tym aby stan ten stał się ściśle zamknięty – przeznaczony tylko dla wybranej grupy osób. Od roku 1578 monarcha nie mógł już nadawać szlachectwa w dowolnej chwili, a jedynie podczas sejmu. Konstytucja z roku 1601 ograniczała możliwości władcy w tej kwestii jeszcze bardziej – nadanie szlachectwa tylko i wyłącznie za zgodą sejmu.
Od końca XVI w. podkreślano wśród naczelnych haseł demokracji szlacheckiej – równość. Wynikało to z faktu, iż w innych krajach europejskich – w odróżnieniu od Polski, istniał podział na utytułowaną arystokracje oraz niższą szlachtę. Ponadto polska szlachta wyróżniała się na tle swoich europejskich odpowiedników dużą liczebnością – około 10 procent ludności. Większość szlachty polskiej stanowiła tzw. szlachta średnia, która była szczególnie aktywna w XVI w. – nadawała ton polityczny kraju.
Dwa skrajne szczeble drabiny szlacheckiej zajmowały natomiast tzw. gołota oraz magnateria. Do pierwszej z nich zaliczała się szlachta nie posiadająca ziemi. W XVI w. członkowie tej warstwy zajmowali się m. in. lichwą, kupiectwem oraz rzemiosłem. Często też z czasem trudnili się służbą u magnaterii. Majątki członków tej ostatniej grupy były porównywane z małym państwem bądź też księstwem. Do magnatów należały najważniejsze urzędy państwowe oraz kościelne. Ponad to osoby z magnaterii wchodziły głównie w skład senatu.
Szlachta polska miała więc wyłączne prawo do uczestniczenia w sejmach oraz sejmikach. Dodatkowo decydowała o obsadzaniu urzędów państwowych i elekcji samego monarchy. W zamian za swoje udogodnienia, stawiające członków tej grupy w dużo lepszej sytuacji od szlachty z innych krajów – mieli obowiązek do udziału w pospolitym ruszeniu, które było jednak rzadko zwoływane.
Szlachta epoki odrodzenia interesowała się ponadto rozwojem wiedzy oraz kultury. W toku licznych podróży nabywali ogłady oraz wykształcenia. W skutek zetknięcia się ze zróżnicowanymi społecznościami oraz sposobami myślenia, wytworzył się wśród nich specyficzny rodzaj tolerancji, którym w ówczesnym okresie Polska mogła pochwalić się w porównaniu z pozostałymi krajami nowożytnej Europy.
W tym czasie również strój szlachecki przeszedł znaczne przemiany. Jego ostateczny wzór wykształcił się w drugiej połowie XVI wieku. Składał się wówczas z żupana, kontusza oraz delii. Na głowie noszono kołpak bądź też czapkę futrzaną. Do tego noszono obcisłe spodnie i długie kolorowe buty.
Dodatkowo dużą wagę przywiązywano również do licznych ozdób, którymi zdobiono również broń – jak np. stałe uzupełnienie ubioru – karabele, szable typu wschodniego. Z biegiem czasu szlachta polska otaczała się coraz to większym zbytkiem, na skutek wzrostu dobrobytu kraju, w którym stanowiła najbardziej uprzywilejowano grupę.