Henryk Walezy – Pochodzenie
Henryk Walezy był ostatnim członkiem francuskiej dynastii Walezjuszy oraz pierwszym królem polskim wybranym na zasadzie elekcji viritim – wolnej elekcji. Urodził się Fontainebleau w roku 1551. Jego ojcem był król Francji panujący w latach 1547 – 1559 Henryk II, a matką była księżna z rodu włoskich Medyceuszy – Katarzyna Medycejska.
Ponieważ Henryk Walezy nie miał większych szans na zdobycie tronu francuskiego, jeszcze za życia króla Zygmunta II Augusta powstał plan osadzenia go na tronie polskim. Jego kandydaturę udało się zgłosić za sprawą działań zdolnego polityka i dyplomaty – biskupa Jeana de Monluca. Ten ostatni musiał złożyć wiele obietnic w imieniu Henryka, aby elekcja przebiegła korzystnie dla kandydata z Francji.
Henryk Walezy w młodości był ponoć ukochanym synem swojej matki i to właśnie głównie za jej sprawą udało mu się ostatecznie objąć tron. Początkowo brano również pod uwagę Anglię oraz Szkocje. W końcu wybór padł na Polskę, gdzie powszechna była niechęć większości szlachty do przedstawicieli dynastii Habsburgów. Ci ostatni ówcześnie prowadzili otwartą rywalizacje z Walezjuszami na całej arenie ogólnoeuropejskiej.
Podobno młody jeszcze Henryk Walezy był uznawany za najzdolniejszego z synów króla francuskiego. Wówczas też pojawiły się pierwsze plotki dotyczące jego orientacji seksualnej. Ze względu na jego wygląd – przystojny, dobrze zbudowany oraz strój i zainteresowania – sztuka oraz literatura, uważano, iż książę ma skłonności homoseksualne. Jego strój z resztą oraz swobodne obyczaje wywołały podczas jego przybycia do Krakowa szok kulturalny oraz zgorszenie.
Henryk Walezy – Panowanie
Poza Henrykiem Walezym do najważniejszych kandydatów na króla polskiego należeli – arcyksiążę austriacki Ernest Habsburg, Car moskiewski Iwan IV Groźny oraz Jan III Waza. Ostateczne zwycięstwo odniósł Walezy, popierany szczególnie przez średnią szlachtę polską. Jednak jeszcze przed koronacją kazano zaprzysiąc prawa oraz zasady życia politycznego oraz ustroju Rzeczpospolitej.
Te zasady oraz normy miały wynikać z artykułów, które swoją nazwę otrzymały z resztą od pierwszego króla elekcyjnego. Gwarantowały one niezmienność ustroju. Monarcha od tej pory nie mógł już m. in. wypowiadać wojny ani zawierać pokoju bez zgody senatu, zwoływać pospolitego ruszenia ani podnosić podatków bez zgody sejmu. W sytuacji kiedy król nie przestrzegałby zasad z artykułów henrykowskich, przewidywano możliwość wypowiedzenia mu posłuszeństwa.
Natomiast bieżące działania polityczne monarchy wynikały z umowy nazywanej – pacta conventa. Stanowiły one osobiste zobowiązania elekta wobec szlachty – dla każdego kolejnego elekta były one inne. W przypadku Henryka Walezego zawierały m. in. wieczystego pokoju z Francją, wsparcia tego kraju w wojnach prowadzonych przez Rzeczpospolitą oraz wspierania jej finansowo.
Ostatecznie jednak Walezy, pomimo obietnic swojego wcześniej wspomnianego posła – Jean de Monluc, nie zaprzysiągł niektórych artykułów henrykowskich. Ponadto w bardzo krótkim okresie czasu, nowemu władcy polskiego udało się zniechęcić do siebie szlachtę. Dodatkowo pomimo nacisków ze strony posłów nie poślubił Anny Jagiellonki. Uczynił to dopiero Stefan Batory.
Henryk Walezy zasiadał na tronie polskim na przełomie lat 1573 – 1574, przez zaledwie kilka miesięcy. Po śmierci swojego brata – ówczesnego króla Francji, wyjeżdża potajemnie z Polski licząc na zdobycie korony francuskiej. Udaje mu się to osiągnąć i zasiąść na tronie jako – Henryk III. Na skutek jednak walk politycznych, które doprowadziły do wymordowania jego głównych przeciwników, sam zostaje zasztyletowany przez fanatycznego mnicha w roku 1589.