Podstawową funkcją samorządu terytorialnego jest decentralizacja władzy – przesunięcie jej bliżej obywateli dla jej sprawności z jednej strony, a z drugiej – dla lepszego odpowiadania na potrzeby ludzi. Bardzo istotną funkcją samorządu terytorialnego jest także zapewnianie właściwej alokacji finansowej – skuteczny rozdział finansów jest bowiem możliwy tylko tam, gdzie władza ma rzeczywisty wgląd w potrzeby danej społeczności i ewentualne możliwości rozwoju społeczno-gospodarczego.
Nie należy zapominać także o innej funkcji samorządu, jaką jest aktywizacja społeczeństwa obywatelskiego, umożliwienie partycypacji ludności we władzy, a tym samym umożliwienie realizacji zasad demokracji.
W związku z powyżej wymienionymi funkcjami rola samorządu terytorialnego jako czynnika rozwoju demokratycznego państwa prawa ze skuteczną polityką oraz aktywizacją społeczeństwa jest nie do przecenienia. Samorząd terytorialny – mimo pewnych trudności, z jakimi musi się mierzyć (choćby efektywnej współpracy poszczególnych jego szczebli) – umożliwia zdecydowanie lepsze zarządzanie krajem niż rządy sprawowane w sposób scentralizowany, jak to miało miejsce np. w czasach Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej.
Dla jeszcze lepszej działalności samorządu terytorialnego istotne jest jednak zapewnienie jednostkom samorządu terytorialnego odpowiednich środków finansowych, dzięki którym w bardziej skuteczny sposób będą one mogły realizować zadania uznawane w ustawie za własne (obecnie uznaje się, że w wielu przypadkach środki przekazywane jednostkom samorządowym są zbyt małe).