Do najważniejszych zasad funkcjonowania samorządu terytorialnego w Polsce należy zasada pomocniczości oraz decentralizacji.
Zasada pomocniczości zwana jest także zasadą subsydiarności. Polega ona na tym, że instytucje państwa powinny powstawać i rozpoczynać działanie jako jednostki pomocnicze względem działań poszczególnej osoby i jej rodziny. Oznacza to, że gmina – jako podstawowa jednostka samorządu terytorialnego działa tam, gdzie trzeba realizować potrzeby większej grupy osób. Powiat – drugi poziom samorządu terytorialnego – powinien natomiast działać pomocniczo w stosunku do działań gminy, natomiast województwo – względem powiatu.
Ważnym elementem zasady pomocniczości jest niejako odrzucenie hierarchiczności, ponieważ w tym wypadku jednostki niższego rzędu nie działają w sposób podporządkowany dla jednostek wyższego rzędu.
Zasada decentralizacji polega na tym, że władza i środki do jej realizacji są przekazywane pomiędzy autonomicznymi jednostkami samorządu terytorialnego. Ważne jest by pojęcia decentralizacji nie mylić z dekoncentracją, która oznacza jedynie przekazywanie pieniędzy od jednostek ważniejszych, ku jednostkom mniej ważnym, podległym.
Ważną cechą zdecentralizowanego systemu państwa jest ograniczenie władzy i odpowiedzialności władzy centralnej, tj. rządowej. Władza na poziomie lokalnym i regionalnym jest tym samym realizowana przez lokalne społeczności i wybierane przez nich władze, na których spoczywa odpowiedzialność za podejmowane decyzje.