Decentralizacja w najbardziej szerokim ujęciu, jest procesem, w którym uprawnienia decyzyjne są przekazywane ze szczebla centralnego (głównego) w dół drabiny hierarchii. Do kompetencji menadżerów czy urzędników wyższego i średniego szczebla. Przekazanie im szerokich kompetencji wpływa na wzrost ich znaczenia oraz dopasowanie podejmowanych decyzji do warunków i możliwości określonego wycinka wyodrębnionego z całości.
Decentralizacja w sferze władzy państwowej oznacza przekazanie przez władzę centralną (Sejm, Senat, Prezydent, Rada Ministrów) kompetencji władzom samorządowym, co wpływa na dostosowanie wydawanych decyzji do charakterystyki obszaru (województwa, powiatu), na jakim są podejmowane.
Organizacja zdecentralizowana
To taka organizacja, w której uprawnienia i kompetencje są delegowane jak najdalej w dół drabiny podległości służbowej. Decentralizacja jest jednym krańcem procesu, na którego drugim końcu jest centralizacja rozumiana jako „proces ograniczania przez władze centralne samodzielności podmiotów terytorialnych i innych podmiotów korzystających z tego aspektu samorządności „ (H. Izdebski 2012).
Rodzaje decentralizacji
-
decentralizacja pionowa – opisuje rozkład uprawnień według kierowniczej linii pionowej. Problemem jest tu podjęcie decyzji jaką ilość uprawnień przenieść na kadrę niższych szczebli, jak zachować nad nimi kontrolę oraz jak daleko w dół dokonać przesunięcia uprawnień.
-
decentralizacja pozioma – określa rozkład uprawnień decyzyjnych w pozostałej strukturze organizacji. Problemem do rozwiązania jest to ile uprawnień przenieść na niższych specjalistów, a ile odebrać specjalistom osadzonym na wyższych stanowiskach kierowniczych.
Decentralizacja sprawia, że jednostka organizacyjna posiada lepsze możliwości dostosowania się do zmiennych warunków otoczenia rynkowego.
Warunki decentralizacji
- kwalifikacje pracowników szczebla niższego muszą dawać możliwości zwiększenia ich kompetencji
- sytuacja finansowa jednostki organizacyjnej musi być stabilna
- kierownicy szczebli niższych muszą być zmotywowani do rzetelnego wykonywania nowych działań
Decentralizacja administracji państwowej
Występuje w państwie demokratycznym i oznacza ograniczenie kompetencji władzy centralnej na rzecz jednostek samorządu terytorialnego. Artykuł 15 Konstytucji RP mówi „Ustrój terytorialny Rzeczypospolitej Polskiej zapewnia decentralizację władzy publicznej”. W polskim systemie prawnym zasada decentralizacji kierowana jest szczególnie do gminy, która stanowi podstawową jednostkę samorządu terytorialnego i jest odpowiedzialna za wykonywanie zadań niezastrzeżonych dla innych jednostek samorządu terytorialnego. Zasada decentralizacji odpowiada także na pytania związane ze stosunkami zachodzącymi między jednostkami wyższego a niższego rzędu i formami współpracy między nimi. Decentralizacji wpływa na formowanie się pojęć związanych z interesem ogólnopaństwowym i lokalnym. Do zdecentralizowanych podmiotów, które można wyróżnić w ramach struktur państwowych zaliczamy „jednostki samorządu lokalnego i regionalnego; przedsiębiorstwa państwowe i komunalne; zakład administracyjny: państwowy, niepaństwowy i samorządowy; społeczny podmiot organizacyjny” (J. Wojnicki 2014).
Zalety decentralizacji według Ochendowskiego
- wzrost możliwości wdrażania nowości
- zmniejszenie obciążenia pionowego przepływu informacji
- wzrost poczucia odpowiedzialności za wydawane decyzje
- lepsze możliwości zarządzania procesem decyzyjnym
- zbliżenie podmiotu decyzyjnego do podejmowanej sprawy
- szybsze i lepsze poznawanie ewentualnych wad podejmowanych decyzji ich pochodzenia
W naszym kraju decentralizacja nie jest tak daleko posunięta jak w krajach Europy Zachodniej. Należy zwracać szczególną uwagę na wypowiedzi polityków, którzy postulują odwrócenie jej procesu i powrót do zasad centralistycznych obowiązujących w minionej epoce komunistycznej. W praktyce bowiem decentralizacja jest jedyną formą organizacji zapewniającą właściwe funkcjonowanie administracji państwowej.