Przyczyny konfliktów społecznych
Trudno na jeden tylko sposób skategoryzować przyczyny konfliktów społecznych. Źródeł tych upatruje się przede wszystkim w odmiennych, niezgodnych interesach lub zapatrywaniach na konkretne sprawy, łączy się je również ze znacznie różnymi wartościami, zapatrywaniami, potrzebami i celami poszczególnych jednostek czy grup. Wreszcie przyczyną nieporozumienia może być rywalizacja o tzw. zasoby, czyli dobra różnego typu (materialne i niematerialne) – w sytuacji, gdy obie strony dążą do zdobycia tych samych zasobów, dochodzi do konfliktu.
Jeden z podziałów przyczyn konfliktów przedstawia się następująco:
1. kulturowe – są to przyczyny natury zwyczajowej czy obyczajowej; zwykle pojawiają się ze względu na odmienne zapatrywania na tradycje, zwyczaj, obyczaj czy gust estetyczny. Do konfliktów dochodzi tutaj na poziomie kultury zatem łączy się to czasem z innym sposobem spostrzegania i oceniania świata (z reguły mówimy o nich w przypadku współistnienia na jednym obszarze przedstawicieli różnych kultur, religii itp.). Mogą to być np. konflikt pomiędzy muzułmanami i Francuzami lub między zwolennikami muzyki techno i rockowej.
2. klasowe – w tym wypadku źródłem sporów są przede wszystkim różnice wynikające z odmiennej pozycji klasowej jednostek bądź grup. Obserwujemy je w państwach, w których nadal funkcjonuje podział na klasy społeczne, w których dochodzi o znacznych sprzeczności i różnic wynikających z innej pozycji w strukturze społecznej. Członkowie poszczególnych klas rywalizują ze sobą m.in. o pozycję społeczną i na tym tle zwykle dochodzi do konfliktów, bowiem każda z klas pragnie jak najlepszych warunków funkcjonowania dla siebie, często kosztem interesów innych grup;
3. ekonomiczne – różnice ekonomiczne i wynikający z nich poziom życia poszczególnych klas i warstw mogą również być źródłem nieporozumień i konfliktów, głównie ze względu na poczucie krzywdy niżej uplasowanych pod względem ekonomicznym członków społeczności. Dzieje się tak szczególnie wtedy, gdy dysproporcje ekonomiczne są bardzo duże – możemy obserwować to zwłaszcza w związku z kryzysem gospodarczym na świecie;
4. wartości – konflikty wynikające z uznawania odmiennych wartości są szczególnie trudne do rozwiązania, ponieważ dotykają często etycznych czy religijnych sfer życia człowieka, trudno wobec tego polemizować z drugą stroną, a tym bardziej dojść do konsensusu.
5. pokoleniowe – w tym wypadku źródła konfliktów tkwią w różnicach pokoleniowych, np. w rodzinie. Ich występowanie zwiększa się szczególnie w okresie szybkiego rozwoju cywilizacyjnego, ponieważ wartości młodego pokolenia znacznie się zmieniają w porównaniu z wyobrażeniem o świecie ludzi starszych;
6. rodzinne i małżeńskie – przyczyny te pojawiają się w gronie rodzinnym, tym razem jednak nie mówimy o nieporozumieniu pokoleń a raczej o konfliktach wynikających z różnicy zdań, odmiennych wizji na temat sposobu funkcjonowania rodziny bądź małżeństwa; są one również rezultatem patologii społecznych występujących w rodzinach, takich jak przemoc domowa, rozwody czy alkoholizm.
Skutki konfliktów społecznych
Zdawać by się mogło, iż konflikty mogą nieść ze sobą jedynie negatywne konsekwencje, jednak są także pozytywne strony występowania konfliktów. Zatem konflikty mogą konstruktywnie wpływać na wzrost motywacji członków grupy, jednak wyłącznie w przypadku niezbyt nasilonego konfliktu, który nie dezorganizuje funkcjonowania grupy – w momencie rozbieżności zdań między poszczególnymi jednostkami, każda ze stron bardziej angażuje się w cały problem, zdobywa niezbędne do prowadzenia polemiki informacje, wzbogaca swoją wiedzę o poruszanych kwestiach, tym samym zwiększa się znajomość problemu (każda ze stron stara się również poznać dobrze stanowisko drugiej strony) oraz rośnie motywacja do pracy, ponieważ każda ze stron chce uzyskać rozwiązanie jak najbardziej korzystne dla siebie. Tak więc wbrew pozorom niektóre konflikty, np. w pracy mogą przynieść zwiększenie wiedzy merytorycznej pracowników. Rezultatem konfliktów może być również rozwój grupy, np. firmy, i wzrost innowacyjności jej członków. W sytuacji konfliktu rośnie kreatywność uczestników – strony mocno angażują się, żeby wymyśleć określone argumenty, strategie działania, rozwiązania, tym samym chcąc dojść do kompromisu, uczą się negocjacji, odpowiedniej argumentacji, wreszcie często wypracowują zupełnie nowe rozwiązania, które mogą przyczynić się do rozwoju grupy, organizacji itp. Zdarza się również, że konflikty zbliżają do siebie strony w nie zaangażowane – uczestnicy konfliktu posiadają większą wiedzę o sobie, próbują dojść do porozumienia, przez co zdobywają poczucie zrozumienia.
Natomiast wśród ujemnych skutków wymienimy w pierwszej kolejności negatywne emocje towarzyszące konfliktom – stres, napięta atmosfera, niepokój, często wyraźna złość, agresja i walka. Napięcie jakie rodzi się w momencie wystąpienia nieporozumienia z reguły zakłóca wewnętrzny ład w społeczności, dezorganizuje pracę, wpływa na zmniejszenie wydajności pracy, czasem zniechęca do dalszych działań. Dobre stosunki w grupie są z reguły zachwiane, wkrada się niepewność i niepotrzebna rywalizacja między jednostkami, czasem dochodzi wręcz do znęcania się, np. psychicznego lub fizycznego nad stroną przeciwną. Zła atmosfera wywołana przez konflikt może również doprowadzić do trwałych podziałów w grupie, rozłamów, a czasem wręcz rozbicie grupy. W takim wypadku odpowiednie współpraca i komunikacja w danej społeczności są znacznie utrudnione. Strony konfliktu ponadto żyją w większym stresie, co negatywnie odbija się na ich samopoczuciu. W skrajnych przypadkach, m.in. w sytuacji konfliktu zbrojnego, skutkiem może być również nienawiść, przemoc, znęcanie się nad przeciwnikiem, mamy wówczas do czynienia ze skrajnie pejoratywnymi rezultatami nieporozumień społecznych.