Anarchizm – geneza i rozwój
Anarchizm bywa również nazywany wolnościowym socjalizmem.
Anarchizm jako ideologia narodził się w XIX wieku, choć pewne jego elementy zaobserwować można już w starożytności i w średniowieczu. Po raz pierwszy terminu użył francuski myśliciel socjalistyczny Pierre-Joseph Proudhon (jeden z twórców anarchizmu), ale prekursorami anarchizmu byli angielscy diggerzy, niektóre ruchy rewolucji francuskiej oraz część socjalistów utopijnych. Na przełomie XIX i XX wieku ruch znacznie wzmocnił się – zwolennicy anarchizmu często odwoływali się do radykalnych środków, takich jak zamachy na przedstawicieli władzy.
Popularnością anarchizm cieszył się w latach 80. XX wieku, kiedy to zaczęły istnieć różnego typu organizacje anarchistyczne, przykładowo Federacja Anarchistyczna.
Na gruncie polskim anarchizm nigdy nie zyskał sobie dużej popularności i poparcia.
Za symbol anarchizmu powszechnie uznaje się literę „A” wpisaną w okrąg. Nie jest jednak jasno określone dlaczego akurat taki znak został przyjęty i jakie znaczenie pod nim się kryje. Część badaczy sugeruje, iż łączy się ów symbol z jedną z maksy Proudhona, która brzmi: „Anarchia jest porządkiem”.
Anarchizm – założenia
Anarchizm nie jest ideologią jednolitą, posiada szereg nurtów trochę inaczej konstruujących swój program.
Założenia anarchizmu oparto na przeświadczeniu, iż centralną i najważniejszą wartością jest nieograniczona wolność, w związku z czym należy przeciwstawić się wszystkiemu, co może ją tłamsić i ograniczać, np. władzy czy autorytetom.
Najbardziej krępującą człowieka strukturą jest państwo, które powinno zostać zlikwidowane jako że zniewala człowieka, nieustannie sprawuje nad nim kontrolę i ogranicza w licznych sferach. Alternatywą dla struktury państwowej będą nieskrępowane, dobrowolnie tworzone wspólnoty i stowarzyszenia, które zagwarantują człowiekowi wolność w pełnym wymiarze. Przykładem takich wspólnot miałyby być przykładowo (zgodnie z anarchizmem syndykalistycznym) syndykaty, czyli „dobrowolne stowarzyszenia obywateli, w których główną rolę mieli odgrywać robotnicy”.
Zasadniczo anarchiści uznają, iż społeczeństwo (w znaczeniu wspólnoty obywateli) powinno być tworzone na bazie dobrowolnej współpracy jednostek, solidarności i równości ludzi, a także zachowania ich wolności. Bardzo ważne jest, by zlikwidować wszelkie formy przymusu, dyskryminacji, wykorzystywania czy ucisku społecznego.
Możemy mówić o wielu rodzajach anarchizmu, m.in. syndykalistycznym, komunistycznym, kolektywistycznym, indywidualistycznym, bezprzymiotnikowym, pacyfistycznym, feministycznym, chrześcijańskim i wegańskim. Warto wspomnieć, że na przykład anarchizm indywidualistyczny podważał konieczność funkcjonowania nie tylko struktur państwowych, ale również innych form zniewalających człowieka, takich jak rodzina, społeczeństwo czy religia. Z kolei anarchizm komunistyczny stanowił połączenie zasad anarchistycznych z gospodarką zorganizowaną na modłę komunistyczną.