Trwałość pamięci - opis
„Trwałość pamięci” to jedno z najsłynniejszych dzieł Salvadora Dalego, które powstało w 1931 roku. Obraz przedstawia trzy dziwaczne zegary o rozlanych, naleśnikowatych kształtach. Jeden z nich zwisa luźno z bezlistnej gałęzi, drugi oblepia duży obiekt przypominający stół, trzeci natomiast obejmuje grzbiet jakiegoś morskiego stwora. W lewym rogu obrazu znajduje się również czwarty – zegarek kieszonkowy o zamkniętym wieku, który jest pożerany przez mrówki. W tle widać spokojny nadmorski krajobraz. Kolorystyka dzieła jest stonowana i spokojna. Przeważają tu błękity, biele, ale także brązy.
Trwałość pamięci - interpretacja i analiza
„Trwałość pamięci” utrzymana jest w estetyce surrealistycznej. Nie przedstawia ona zatem rzeczywistości w sposób mimetyczny, ale odwołuje się do wyobraźni i sfery sennego marzenia. Estetyka ta zaznacza się przede wszystkim w zniekształceniu przedmiotów, które tracą swoje realne zarysy.
Kluczowy dla obrazu motyw zegara stanowi wymowną alegorię czasu i tego, w jaki sposób jawi się on ludzkiej pamięci. Mamy u do czynienia z czasem subiektywnym, wyraźnie zdeformowanym. Dali odwołuje się do teorii względności Einsteina pokazując, że czas jako czwarty wymiar ludzkiego istnienia dla każdego człowieka biegnie nieco innym torem. Jedne wydarzenia wydają się wiecznością (mimo że realnie trwają kilka sekund), inne natomiast przebiegają błyskawicznie. Filtrem czasu jest zawsze ludzka psychika, przede wszystkim pamięć.
W tej kwestii Dali inspiruje się odkryciami Freuda, który zwrócił uwagę na rolę przeszłości w kształtowaniu ludzkiej osobowości. To, kim jesteśmy, według psychoanalizy, wynika z doświadczeń dzieciństwa. Jednocześnie jednak pamięć jest mechanizmem zawodnym, nie mamy już bowiem dostępu do realnej przeszłości, ale jedynie do tego, w jaki sposób została ona zarejestrowana w naszej psychice (stąd wyraźna deformacja zegarów).
Człowiek jest istotą niejako zamkniętą i ograniczoną przez własną percepcję. Zegary i cała sceneria na obrazie Dalego z pewnością odwołują się również do doświadczenia przemijania. Wskazuje na to ascetyczny krajobraz, a zwłaszcza motyw bezlistnego drzewa, martwego stwora morskiego i zegara pożeranego przez mrówki. Okazuje się, że procesowi destrukcji podlegają nie tylko przedmioty materialne, ale również ludzka pamięć. Jedne rzeczy (zgodnie z teorią psychoanalizy) zachowujemy w pamięci, inne zaś nieświadomie z niej wypieramy (kompleksy, urazy, cierpienie).
„Trwałość pamięci” jest zatem dziełem symbolicznym i niejednoznacznym, dzieło to można odczytywać na wielu różnych poziomach.