Geneza
Snobizm i postęp to dzieło publicystyczne, zbiór artykułów, wydanych przez Stefana Żeromskiego w Krakowie w 1923 roku. Teksty w nim zawarte są jednym z najbardziej charakterystycznych świadectw silnego bezwarunkowego zaangażowania pisarza w budowanie życia społecznego i kulturalnego. Tom został poprzedzony wygłoszeniem odczytu (Zakopane 1915) pt. Literatura a życie polskie, wydrukowanym następnie w „Kurierze Lwowskim”.
Pojęcie kulturalizmu u Stefana Żeromskiego
Stefan Żeromski występował w opozycji do obowiązków artysty wobec narodu i społeczeństwa, na rzecz swobody twórczej. Oczywiście doskonale zdawał sobie sprawę, jaką rolę musi spełniać literatura w narodzie pobawionym państwa i że ta koncepcja niesie za sobą pewne ograniczenia co do jego wizji wolności. Wierzył jednak w literaturę wolną od determinantów zewnętrznych, dążącą do zgłębienia treści uniwersalnych – wiedział bowiem, że taki styl będzie można z powodzeniem uprawiać w przyszłości, w wolnej Polsce. Literatura była tym „czynem duchowym” dla Żeromskiego, który wpisywał się w swoistą mu formułę kulturalizmu postrzeganego nie jako procedura czy droga poznawcza, ale kategoria postrzegania świata w wymiarze filozoficznym.
Publicystyczny projekt kulturalistyczny
Zbiór artykułów Snobizm i postęp był realizacją wyżej wymienionych założeń pisarza. Teksty zebrane w zbiorze należy traktować jako pewien skondensowany projekt stworzony przez Żeromskiego w celu duchowej naprawy narodu. Warto podkreślić, że myśl publicystyczna młodopolskiego twórcy wyrastała bezpośrednio z tradycji staropolskiej, która z kolei swoje źródła miała w antyku, a tam literatura służyła jako mowa doradcza w rozważaniach nad dobrem ogółu. Co ważne, w swoich spisanych rozważaniach szukał twórca alternatywy dla systemu bolszewickiego, dla rewolucji. I znajdywał taką w systematycznym, tytułowym postępie.
Pojęcie snobizmu i postępu
Niepodległa Polska nie miała przed Żeromskim tajemnic – zręcznie rozpoznawał on procesy społeczne i kulturowe wówczas zachodzące, a w zbiorze omawia dwa, przeciwstawne sobie wzorce panującej kultury. Snobizm jako wyniku działań rewolucyjnych oraz postęp jako wyznacznik wzorców narodowych. Pisarz jednoznacznie pozytywnie opowiada się za drugą z wymienionych postaw. Ostro krytykuje autor bezmyślne naśladownictwo różnych mód napływających z Europy (to właśnie nazywa po części objawem snobizmu). W opozycji stawiał kulturę zwróconą ku treściom głębszym, wewnętrznym, budowaną na fundamencie narodowym, która nadaje ludzkim działaniom prawdziwy sens. Postęp według Żeromskiego ma polegać na uniwersalności pierwiastka polskiego i polskości. Postępem nazywał docenianie wzajemnych powiązań przedmiotów kultury materialnej, językowej, artystycznej.