Szewcy – problematyka

Rewolucja, walka o władzę, przemiany społeczne to częste tematy dzieł Witkacego. W czasach młodości pisarz był świadkiem rewolucji rosyjskiej – po zakończeniu I wojny światowej Witkiewicz wyjechał do Petersburga i wstąpił do armii carskiej. Był świadkiem wydarzeń rozgrywających się podczas rewolucji październikowej. Okrucieństwo żołnierzy, przemoc i bezsens walki umocniły artystę w przekonaniu, że rewolucja to uosobienie zła.

„Szewcy” ukazują rewolucję w ujęciu prześmiewczym, groteskowym. Chaos wizji potęguje karykaturalne ujęcie bohaterów, nagromadzenie dziwacznych rekwizytów, a w warstwie językowej –  neologizmów, wulgaryzmów i wykrzyknień.

Bohaterowie dramatu – grupa szewców, zmuszonych do ciężkiej, niewolniczej pracy – początkowo marzą o tym, by choć raz zaznać pełnego szczęścia, czyli władzy i hedonizmu. Sajetan mówi o sobie: „Ja, który mógłbym być prezydentem, królem tłumu - choć chwilę, choć jedną małą chwilkę.” Przewrót społeczny wydaje się jedynym słusznym rozwiązaniem i jedyną drogą do wywyższenia klasy robotniczej w społecznej hierarchii. Pod koniec pierwszego aktu następuje rewolucja w wykonaniu Dziarskich Chłopców (na wzór przewrotu faszystowskiego), a szewcy trafiają do więzienia. Tam przekonują się, że największą karą jest dla nich – jak na ironię – brak pracy. Pod nieuwagę prokuratora, bohaterowie uwalniają się i w szaleńczym pędzie rzucają się do warsztatów. Następny przewrót dokonuje się przez samych szewców. Sajetan uzyskuje upragnioną władzę, ale ta nudzi go i nie daje spodziewanej satysfakcji. Nowy „władca” napotyka coraz to nowsze problemy, spotyka się też ze zdradą ze strony najbliższych towarzyszy. Ostatnia rewolucja – w wykonaniu Hiper-Robociarza – rozpoczyna panowanie technokratów obalających wszystkie dotychczasowe idee. Bohaterowie pogrążają się w chaosie.

Rewolucja u Witkacego to zjawisko negatywne, niezależnie od tego jakie są pobudki i motywacje tych, którzy ją wszczynają. Każdy przewrót społeczny przebiega według tego samego mechanizmu, zapoczątkowanego przez ucisk najniższych klas. Niezadowolenie, agresja tłumów wymierzona przeciwko władcom, krwawe zamieszki,  przejęcie władzy przez buntowników, przejęcie przez tych ostatnich cech poprzednich przywódców narodu – oto powtarzające się elementy rewolucji. W dramacie Witkacego ostatni przewrót doprowadza do społecznej katastrofy, groteskowej apokalipsy zakończonej chaosem. Ty samym autorowi udało się ośmieszyć każdą wielką ideę, dającą początek rewolucji.