Pożegnanie jesieni - streszczenie

Akcja powieści toczy się w bliżej nieokreślonym czasie po rewolucji październikowej (prawdopodobnie sięga lat 50. XX wieku). Książka składa się z 8 rozdziałów, które są poprzedzone mottem z wiersza A. Słonimskiego: „Czymże jest, o naturo, twych pocieszeń mowa/Wobec żądz, które budzisz twym mrocznym obszarem” oraz dedykacją dla Zofii i Tadeusza Żeleńskich.

Głównym bohaterem powieści jest Atanazy Bazakbal (młody prawnik szlacheckiego pochodzenia), który zdradza typowe cechy umysłowości dekadenckiej. Mimo że ma wierną i kochającą narzeczoną Zosię Osłabędzką, postanawia ją zdradzić z zepsutą, rudowłosą pięknością, Helą Bertz. Narzeczoną postrzega jako „kawałek anemicznego mięsa z zielonymi oczami”, natomiast kochanka jest dla niego ucieleśnieniem wszelkiej rozkoszy. Po zbliżeniu erotycznym z Helą, Atanazy zostaje jednak wyzwany na pojedynek przez jej adoratora księcia Jakuba Cefradi Azalin-Prepudrecha. Sekundantem księcia jest hrabia Jędrek Łohoyski, zaś Atanazego Rotmistrz de Purcel i porucznik Grzmot-Smuglewicz. W wyniku pojedynku Atanazy zostaje postrzelony i trafia do szpitala.

Tymczasem Hela przechodzi duchowe nawrócenie pod wpływem Hieronima Wyprztyka i mimo że jest Żydówką postanawia się ochrzcić. Jednocześnie podejmuje ona decyzję o wyjściu za zakochanego w niej Prepudrecha. Podczas przyjęcia po uroczystym chrzcie Heli i jej ojca (bogatego przedsiębiorcy) Atanazy się upija i gwałci dziewczynę. Mimo to ona wychodzi za księcia Prepudrecha a on żeni się z Zosią. Zaraz potem jednak Hela odrzuca względy męża, który zaczyna ją zdradzać z licznymi kochankami.

Tymczasem do kraju przybywa Sajetan Tempe, dawny przyjaciel Atanazego o wyraźnie bolszewickich poglądach (który w przeszłości był kochankiem hrabiego Łohoyskiego). Rozpoczyna się rewolucja. Tymczasem Atanazy znudzony małżeńskim życiem i przerażony ciążą Zosi wdaje się w kokainową i homoseksualną orgię z hrabią Łohoyskim. Następnie zaś wraz z żoną i Łohoyskim wyjeżdżają do Zarytego, do willi Heli Bertz, która zaszywa się tam, odcinając się od wydarzeń politycznych. Tam odżywa miłość Atanazego i Heli, która znudziła się już katolicką ascezą. Bazakbal zabija w pojedynku nowego konkurenta dziewczyny (trenera narciarstwa), Szweda (Erika Tvarstrupa) i ulega urokom Heli. Kochanków nakrywa jednak Zosia, która w przypływie rozpaczy popełnia samobójstwo.

Nazajutrz jej ciało znajduje góral Jędrek Czajka. Hela wyznaje w śledztwie, że Atanazy jest jej kochankiem, co sprawia, że jej mąż w przypływie zazdrości rani ją strzałem z pistoletu. Prepudrech zostaje aresztowany. Po pogrzebie Zosi Hela i Atanazy uciekają razem do Indii, Cejlonu, a następnie do Australii. Tam Hela przechodzi kolejną konwersję – staje się buddystką. Dziewczyna odkrywa w sobie powołanie nimfomanki i organizuje erotyczne orgie z tubylcami. Atanazy porzuca jednak kochankę i wraca do kraju, a w ślad za nim rusza Hela.

Tymczasem Sajetan Tempe uwięziony wraz Prepudrechem staje na czele rewolucji niwelistycznej (poprzedzała ją rewolucja wojskowych, a potem socjalistów). Prepudrech w nowym państwie zostaje komisarzem ds. muzyki, Wiprzytyk głównym dyrektorem Instytutu Kultów, a Miecio Baehrenklotz komisarzem sztuk plastycznych. Atanazy początkowo z entuzjazmem przyłącza się do niwelistów, jednak wkrótce nowa rzeczywistość całkowicie go rozczarowuje. Zamiast tworzyć wielkie dzieła artystyczne, mężczyzna dostaje od Sajetana przydział do pracy i kartki na żywność. Odnawia też romans z dawną kochanką, Giną Beer (kuzynką Zosi), która była również sekretarką i kochanką Tempego. Z kolei Hela Bertz po powrocie do kraju zostaje kochanką Sajetana, a następnie wraca do męża i wyjeżdża z nim do Persji, gdzie  doprowadza do rewolucji i przejmuje wraz z Prepudrechem władzę.

Tymczasem Atanazy nie mogąc znieść życia w nowym ustroju postanawia popełnić samobójstwo w górach. Wyjeżdża do Zarytego, gdzie upija się i narkotyzuje. W ostatniej chwili jednak się rozmyśla, ale zostaje złapany przez straż graniczną i posądzony o szpiegostwo rozstrzelany.