Pożegnanie jesieni – interpretacja

„Pożegnanie jesieni” jest powieścią, którą za Jerzym Kwiatkowskim można zaklasyfikować do fantastyki historiozoficznej. Witkacy przedstawia tu bowiem katastroficzną wizję przyszłości, w której kultura ulega całkowitej zagładzie. W wyniku trzykrotnej rewolucji do władzy dochodzą niweliści na czele z Sajetanem Tempe, którzy wprowadzają iście totalitarny porządek. Filozfia, religia i sztuka zostają zlikwidowane. Dokonuje się więc degradacja metafizycznych wartości. Przedstawiciele starego ładu – poszukujący sensu dekadenci - nie mogą zaakceptować nowej rzeczywistości: Atanazy Bazakbal, hrabia Łohoyski, Zezio Smorski, dlatego są skazani na klęskę lub ucieczkę (Hela Bertz). Tytuł symbolizuje więc niejako pożegnanie starego świata, który bezpowrotnie odchodzi w niepamięć.

Jednocześnie „Pożegnanie jesieni” stanowi przykład realizacji Witkiewiczowskiej teorii powieści metafizycznej i powieści-worka. Autor wyraża tu bowiem bezpośrednio swoje poglądy na sztukę i filozofię w specjalnych partiach zatytułowanych „Informacje”, które stanowią rozbudowane akcenty eseistyczne. Jednocześnie mamy do czynienia z utworem, który stanowi groteskową mieszankę różnorodnych stylów i gatunków. Pojawia się tu styl dyskursu naukowego, psychoanalitycznego, młodopolskiego (ekspresjonistyczne wyrażanie emocji). Powieść łączy w sobie cechy romansu, literatury podróżniczej, sensacyjnej, przygodowej czy inicjacyjnej.

Bardzo istotnym poziomem znaczeniowo-konstrukcyjnym tekstu jest również psychologizacja. „Pożegnanie jesieni” przedstawia drobiazgowe analizy psychiki bohaterów, ich kompleksów i obsesji. Wśród nich wiodącą rolę pełnią pragnienia seksualne potraktowane przez Witkacego z niezwykłą odwagą. Erotyczne ekscesy pełnią tu funkcję (jak zawsze u Witkacego) metafory pragnień metafizycznych.