Geneza „Latarnika”
„Latarnik” Henryka Sienkiewicza – jedno z jego najbardziej cenionych dzieł – napisany został w czasie pobyty autora w Ameryce. Pierwsza publikacja noweli miała miejsce w 1881 r. na łamach „Niwy”. Losy Skawińskiego oparte są na autentycznej historii polskiego emigranta o nazwisku Siellawa. Mężczyzna ten, którego historię opisał w swojej korespondencji dla polskiej prasy Julian Horain, utracił posadę latarnika przez niedociągnięcia, jakie popełnił, zaczytawszy się w „Murdeliu” Zygmunta Kaczkowskiego. Na szczęście nie doszło do tragedii – okręt tylko zahaczył o skały.
W biografii Skawińskiego widoczne są także analogie do losów powstańców listopadowych, którzy po nieudanym zrywie narodowowyzwoleńczym byli zmuszeni opuścić ojczyznę, udając się na długą tułaczkę po obcych ziemiach. Historia Sienkiewiczowskiego latarnika podkreśla niemożność znalezienia własnego miejsca na ziemi w przypadku emigrantów oraz pokazuje, jak potężne piętno odcisnęła na ich życiu tęsknota za ojczyzną.
„Latarnik” - czas i miejsce akcji
Akcja „Latarnika” toczy się w XIX wieku. Główny bohater do latarni morskiej trafił najprawdopodobniej w latach 70. XIX stulecia, na co wskazują jego słowa, iż mija czterdzieści lat od czasu, kiedy ostatni raz widział Polskę. Rodzinny kraj Skawiński opuścił po powstaniu listopadowym (był jego uczestnikiem). Dalsze jego koleje losu nie zostają doprecyzowane w czasie, wiemy jedynie, że imał się wielu zajęć, ale każdego nie dłużej niż kilka lat.
Głównym miejscem akcji noweli Henryka Sienkiewicza jest niewielka wysepka leżąca w Zatoce Moskitów. To na niej znajduje się latarnia – dom i miejsce pracy Skawińskiego. Wcześniej bohater pojawił się także w Aspinwall, gdzie u pana Falconbridge'a zdobył posadę latarnika. Narrator utworu zaznacza także, że wiekowy już mężczyzna odwiedził w swoim życiu wiele miejsc, m.in.: Australię, Brazylię, Afrykę, różne regiony Ameryki.
„Latarnik” - znaczenie tytułu
Tytuł dzieła Henryka Sienkiewicza odnosi się bezpośrednio do postaci Skawińskiego i sprawowanej przez niego funkcji. Funkcja latarnika jest zajęciem wymagającym dużej odpowiedzialności – pełniący tę pracę odpowiada za życie podróżujących statkami ludzi.
Paradoksem jest to, iż Skawiński oświetlał drogę innym, by bezpiecznie dotarli do miejsca przeznaczenia, sam zaś był człowiekiem pozbawionym celu, do którego mógłby zdążać, skazanym na tułaczkę niejako po omacku. Można przypuszczać, że drogowskazem dla latarnika Skawińskiego okazał się ostatecznie otrzymany przypadkiem „Pan Tadeusz”.
Motywy w „Latarniku”
Głównym motywem pojawiającym się w „Latarniku” jest motyw patriotyzmu, miłości do ojczyzny połączonej z wielką tęsknotą za opuszczoną ziemią. Gdy wybuchło powstanie listopadowe, Skawiński włączył się do walki. Za swoją postawę otrzymał nawet Krzyż Orderu Virtuti Militari. Następnie przez niemal 40 lat tułał się po świecie, biorąc udział w rozmaitych akcjach militarnych, próbując znaleźć dla siebie miejsce do życia. Odwiedził różne zakątki świata, lecz nigdzie nie udało mu się pozostać na dłużej. Obok prób prowadzenia własnego biznesu (kuźnia, fabryka cygar), Skawiński podejmował się także ryzykownych działań, np. handlu z brazylijskimi plemionami. Dopiero w latarni odnalazł spokój, szczególnym wydarzeniem w jego życiu okazała się lektura „Pana Tadeusza” Mickiewicza. Dzieło polskiego wieszcza przypomniało mu o krajobrazach znanych z dzieciństwa i przeniosło go na chwilę w tę krainę. Silne emocje spowodowały, że Skawiński zapomniał o zapaleniu latarni, za co został zwolniony.
Zagubionemu i umęczonemu życiem wędrowcowi prawdziwą ulgę przyniosło jedno z największych arcydzieł rodzimej literatury. Pozwoliło mu ono jeszcze raz przeżyć wspaniałe i pełne radości chwile w kraju przodków.
W dziele Henryka Sienkiewicza pojawiają się także motywy: starości, samotności oraz śmierci. Dla głównego bohatera starość jest czasem zasłużonego odpoczynku, wytchnienia. Niezwykle pomocna okazuje się w tym przyroda, którą Skawiński z lubością podziwia. Narrator często wspomina, iż główny bohater znalazł się w stanie „pół-śmierci” – oddalony od świata i wszelkiego związanego z nim zła. Podobną zatem do przyrody rolę pełni samotność, która jest dla latarnika kojąca.
W „Latarniku” również w bardzo ciekawy sposób potraktowana została sama literatura, reprezentowana tutaj przez dzieło Mickiewicza – „Pan Tadeusz” okazuje się nie tylko nieocenioną pamiątką, przenosi w czasie, pobudza wyobraźnię, ale stanowi także ukojenie dla tęskniącego za ojczyzną Skawińskiego.