Karol Szymanowski herbu Korwin/Ślepowron urodził się 3 października 1882 r. we wsi Tymoszówka (Ukraina Naddnieprzańska). Był trzecim dzieckiem Stanisława i Anny z domu Taube (jej rodzina pochodziła z Kurlandii). Ojciec Szymanowskiego był człowiekiem niezwykle ceniącym muzykę – sam grał na fortepianie i wiolonczeli – oraz żywo zainteresowanym nauką (matematyką i astronomią). W majątku Szymanowskich niezwykle ważny był także patriotyzm – tradycję narodową traktowano tutaj z wielką powagą, chociaż rodzina żyła na ziemiach ukraińskich.
Karol Szymanowski rozpoczął edukację w wieku 7 lat. Początkowo nauki pobierał w domu, a szczególny nacisk kładziono właśnie na muzykę. Następnym punktem była Szkoła Realna Samorządu Ziemskiego w Elizawetgradzie, gdzie młody muzyk zdał maturę w 1901 r. W międzyczasie komponował już pierwsze dzieła (m.in. operę „Złocisty szczyt”), z których jednak zachowały się tylko fragmenty. Później udał się do Warszawy. W mieście tym uczęszczał na lekcje harmonii u Marka Zawirskiego oraz kontrapunktu i kompozycji u Zygmunta Noskowskiego. Szymanowski nie odbył jednak końcowego kursu instrumentacji, najprawdopodobniej przyczyną były brak sympatii do prowadzących oraz odmienne wizje artystyczne.
W 1905 r. założona została Spółka Nakładowa Młodych Kompozytorów Polskich (wielki wkład finansowy w to przedsięwzięcie miał książę Władysław Lubomirski), której zadaniem było wydawanie dzieł oraz organizowanie koncertów młodych polskich twórców. W tym samym roku zmarł ojciec Karola Szymanowskiego. Prędko okazało się, iż to właśnie Szymanowski jest najwybitniejszym z członków „Młodej Polski w muzyce” (bo tak nazwano spółkę, w której działali jeszcze: Ludomir Różycki, Apolinary Szeluto oraz Grzegorz Fitelberg). W 1909 r. zdobył jedną z 10 nagród w Berlinie, a rok później przyznano mu 1 miejsce we Lwowie. W tym czasie Szymanowski odbywał wiele podróży. Najpierw odwiedził Wiedeń (1911-1913), później udał się na długą wyprawę, w czasie której zobaczył Włochy oraz północną Afrykę. W drodze powrotnej zatrzymał się w Paryżu, a w 1914 trafił jeszcze do Londynu.
W czasie I wojny światowej Karol Szymanowski przebywał głównie w swoim majątku – Tymoszówce – gdzie oddawał się intensywnej pracy twórczej. W czasie rewolucji bolszewickiej rodzina straciła swoje dobra i zmuszona była przeprowadzić się do Warszawy. W stolicy Polski początkowo nie wiodło się artyście najlepiej. Jego dzieła nie cieszyły się pozytywnymi opiniami krytyków, co nieco go rozczarowało. W 1920 r. odwiedził Wiedeń, Paryż oraz Londyn, jednak podróż ta nie miała charakteru prywatnego – był delegatem Biura Propagandy Zagranicznej. Wkrótce jednak porzucił to zajęcie i wyruszył do USA. Kiedy powrócił do Polski, zakupił mieszkanie w Bydgoszczy, gdzie przeprowadziła się także jego siostra Stanisława. W 1922 r. ponownie udał się do Stanów Zjednoczonych, gdyż w Nowym Jorku miała mieć premierę „Mandragora” – balet jego autorstwa, który napisał w 1920 r. dla Teatru Polskiego w Warszawie.
Liczne podróże, jakie odbywał Karol Szymanowski, przyczyniły się do rozsławienia jego twórczości niemal na całym świecie. W 1926 r. otrzymał propozycję zostania dyrektorem Konserwatorium Muzycznego w Kairze. Spotkała się ona z jego odmowną odpowiedzią, gdyż artysta bardzo chciał wrócić do ojczyzny. Rok później objął stanowisko pierwszego rektora w Warszawskim Konserwatorium Muzycznym. Jednak to rok 1926 wydaje się jednym z najważniejszych w jego życiu – wówczas miała miejsce w Warszawie premiera „Króla Rogera”, opery napisanej przez Szymanowskiego. Sposób, w jaki została ona odebrana przez publiczność, zaskoczył nawet samego twórcę. Nawet niepochlebne recenzje (a te były w zdecydowanej mniejszości) nie były w stanie zakłócić euforycznych wręcz nastrojów widzów.
Po 1927 r. niezwykle ważną sferą działalności Szymanowskiego stała edukacja. Jako osoba odpowiedzialna za zarządzanie Warszawskim Konserwatorium Muzycznym, włożył wiele starań, by placówka ta dogoniła swoje europejskie odpowiedniczki. Jednakże jego działania nie zyskały wielu przychylnych, a prasa często atakowała starania kompozytora.
W 1929 r. Karol Szymanowski zrezygnował z funkcji rektora i wyjechał z Warszawy, by leczyć gruźlicę. Początkowo przebywał w Austrii i Szwajcarii, a następnie postanowił wrócić do Polski i osiąść w Zakopanem. W 1930 r. Państwowe Konserwatorium Warszawskie przeszło reorganizację i stało się Wyższą Szkołą Muzyczną w Warszawie, której profesorem został Szymanowski. Rok później został wybrany rektorem, jednak już w 1931 r. złożył tę funkcję i zachował tylko tytuł prorektora.
Ostatnie lata życia Szymanowskiego przyniosły artyście wiele odznaczeń i tytułów. W 1930 r. mianowano go doktorem honoris causa Uniwersytetu Jagiellońskiego, trzy lata później został członkiem honorowym Regia Accademia di Santa Caecila w Rzymie, a w następnym roku odznaczono go Krzyżem Komandorskim Orderu Polonia Restituta. Także jego dzieła święciły w tym czasie olbrzymie triumfy. Warto wspomnieć, że premiery „Stabat Mater” w Europie i Stanach Zjednoczonych gromadziły tłumy, a sam utwór cieszył się wielkim uznaniem.
W 1934 r. Karol Szymanowski, pomimo gruźlicy, wciąż wiódł bardzo aktywne życie artystyczne. Miała wtedy miejsce seria jego koncertów, m.in.: w Belgii, Anglii, Francji oraz w Niemczech. Przez kolejne dwa lata Szymanowski nadal tworzył („Harnasie”) i podróżował, lecz jego stan zdrowia systematycznie się pogarszał. Na początku 1937 r. gruźlica zaatakowała gardło kompozytora, przez co mógł mówić tylko szeptem. Dnia 25 marca przewieziono go do sanatorium w Lozannie, lecz niezdolnemu do przyjmowania pokarmów Szymanowskiemu niewiele to pomogło.
Zmarł 4 dni później (29 marca 1937 r.), a jego pogrzeb odbył się 7 kwietnia w Krakowie. Niezwykle cenionego kompozytora i pedagoga pochowano w Krypcie Zasłużonych na Skałce.
Twórczość Karola Szymanowskiego
Początkowo największą inspirację dla Karola Szymanowskiego stanowili muzycy z ostatniego pokolenia romantyków (m.in. Richard Strauss). Jeszcze dzieła powstające w 1913 r. (np. opera „Hagith”), dosyć jasno uwidaczniają te wpływy.
Jednak już od ok. 1914 r. coraz jaśniejszy stawał się zwrot kompozytora w stronę impresjonizmowi. Jego dzieła nabrały nowej jakości – stały się lekkie, bardzo liryczne. W dodatku Szymanowski posługiwał się bardzo bogatą instrumentacją, często łącząc poszczególne instrumenty w sposób zupełnie dotychczas niepraktykowany, co skutkowało niekiedy zupełnym niezrozumieniem ze strony krytyków.
Niezwykły wpływ na artystę wywarł także Fryderyk Chopin, który był dla niego inspiracją przez całe życie. To właśnie dzięki niemu Szymanowski często wykorzystywał w swoich dziełach motywy folklorystyczne.
Rozpiętość gatunkowa twórczości Szymanowskiego jest olbrzymia. Komponował on: symfonie, koncerty smyczkowe, utwory fortepianowe, balety, libretta oraz opery.
Najważniejszymi dziełami, jakie stworzył, są: „I Symfonia”, „Hagith”, „Mity” (tryptyk), „Mandragora”, „Król Roger”, „Stabat Mater”, „Harnasie”, „Litania do Marii Panny” oraz „II Koncert Skrzypcowy”.