Powstanie warszawskie - skutki, znaczenie

Począwszy od 1 sierpnia 1944 roku, Armia Krajowa toczyła ciężkie walki z przeważającymi siłami niemieckimi o zdobycie Warszawy własnymi siłami. Powstanie to było jednym z najtragiczniejszych epizodów II wojny światowej. Ostatecznie, po 63 dniach walk opór polski został całkowicie stłumiony. W wyniku walk zginęło około 20 tysięcy powstańców, około 2 tysięcy (wedle innych opracowań – 10 tysięcy) Niemców i około 200 000 cywilów - mieszkańców Warszawy. Straty były więc ogromne, zwłaszcza w osobach niezaangażowanych w walkę. Było to skutkiem niemieckiego planu stłumienia powstania, zakładającego użycie najgorszych, karnych jednostek, którym pozwolono na najstraszniejsze zbrodnie w celu zastraszenia powstańców.

Na przełomie jesieni i zimy 1944 praktycznie cała ludność Warszawy została zmuszona do opuszczenia miasta. Niektórzy z cywili trafili do różnego typu obozów, inni zostali wysłani na roboty do Niemiec. Miasto zostało praktycznie całkowicie opuszczone. Wkrótce potem jednak ponownie wróciły do niego oddziały niemieckie. Hitler postanowił ukarać buntownicze miasto i nakazał jego zrównanie z ziemią – Warszawa miała istnieć jedynie jako punkt przeładunkowy dla pociągów. Rozkaz wykonano niezwykle dokładnie, zrównując z ziemią praktycznie wszystkie zabytki Warszawy i niszcząc bezcenne zbiory i archiwa kultury polskiej.

15 stycznia 1945 roku ruiny Warszawy zostały zdobyte przez Armię Czerwoną, wspieraną przez oddziały Wojska Polskiego. Miasto było już w tym momencie martwe. Po wojnie podjęto decyzję o jego odbudowie i rekonstrukcji budynków – pośrednio podpisując „wyrok śmierci” na zabytki w wielu mniejszych miastach, gdzie zabytki z cegieł były rozbierane w celu zdobycia surowca na Warszawę. Również niewielu rdzennych warszawiaków wróciło do stolicy – spora część obecnej ludności miasta to rodziny napływowe.

Ocena powstania warszawskiego za czasów PRL była jednoznacznie negatywna – zostało ono przecież wywołane przez Armię Krajową, wrogą ustrojowi. Obecnie jego ocena pozostaje jedną z najbardziej kontrowersyjnych aspektów XX-wiecznej historii Polski. Jedni chcą widzieć w nim moralne zwycięstwo, wskazując na nieuchronność zagłady Warszawy w czasie walk o miasto i uważając, że powstanie jest symbolem męstwa i patriotyzmu. Inni uważają, że cele ideologiczne i prestiżowe nie usprawiedliwiają ogromnych strat i że decyzja o wybuchu była szaleństwem, zakończonym klęską. Z tego też powodu jednoznaczne wystawienie oceny powstania jest niezwykle trudne.