Jan II Kazimierz Waza panował jako król Polski w latach 1648 – 1668. Był ostatnim przedstawicielem szwedzkiej dynastii Wazów zasiadającym na tronie polskim. Na okres jego panowania przypadały kolejne klęski militarne, a wewnątrz kraju następowało stopniowe osłabienie władzy wykonawczej. W efekcie król zdecydował się na abdykacje – 16 września w roku 1668.
Jan Kazimierz Waza – Polityka zagraniczna
Na czas rządów ostatniego z Wazów w Polsce przypadła wojna polsko – rosyjska (1654 – 1686). Bezpośrednią przyczyną wybuchu wojny, stała się ugoda perejasławska – przyłączenie lewobrzeżnej Ukrainy do Rosji. Obydwie strony zawarły rozejm – tzw. rozjem wileński w roku 1656. Było to zawieszenie borni na czas potopu szwedzkiego. Działania wojenne wznowiono w roku 1660 – dwie zwycięskie bitwy dla strony polskiej pod Połonką oraz Cudownem.
Okres 13 lat zmagań polsko – rosyjskich zakończył rozjem w Andruszowie z roku 1667. Traktat ten oznaczał w praktyce ostateczne załamanie się polskiej ekspansji wschodniej. Następnie w roku 1686 zawarto z Moskwą pokój zwany pokojem Grzymułtowskiego. Wówczas to strona rosyjska odzyskała wszelkie utracone obszary na rzecz Rzeczpospolitej. Dodatkowo Rosjanie zapewnili w nim wolność wyznania prawosławnym w państwie polsko – litewskim. W praktyce te ostatnie ustalenie dawało Moskwie podstawę do ingerencji w wewnętrzne sprawy Rzeczpospolitej.
Osłabienie Rzeczpospolitej w okresie panowania Jan Kazimierza wykorzystała Szwecja Karola X Gustawa. W roku 1655 armia Szwedów wkroczyła w granice państwa polsko – litewskiego. W efekcie praktycznie braku oporu, siły króla szwedzkiego w błyskawicznym tempie opanowały prawie całą Rzeczpospolitą. W tej sytuacji król polski opuścił kraj i udał się na Śląsk.
W toku potopu szwedzkiego, na skutek notorycznych rabunków oraz ogólnego wyniszczenia kraju – uległy zmianie nastroje polskiego społeczeństwa. Wówczas też do kraju powrócił Jan Kazimierz, który w roku 1656 złożył słynne śluby lwowskie. Obiecał wtedy poprawę sytuacji swojego ludu, która miała nastąpić wraz z zakończeniem okupacji szwedzkiej. Ostatecznie wojna zakończyła się w roku 1660 – pokój w Oliwie. Monarcha polski zrzekł się wówczas pretensji do tronu szwedzkiego. Ponadto nastąpiła ostateczna klęska państwa polskiego w walce o dominium maris Baltici oraz ujawnienie słabości Rzeczpospolitej.
Jan Kazimierz Waza – Polityka wewnętrzna
Na wzór absolutyzmu francuskiego, władca polski dążył do wzmocnienia pozycji monarchy oraz jego dworu. W tym celu starał się związać z polityką królewską grupy magnacko – senatorskiej. Największym jednak problemem dla władcy w prowadzeniu polityki wewnętrznej stanowiła zasada liberum veto (wolne nie pozwalam). Stało się ono w czasie panowania Jana Kazimierza, prawdziwym symbolem wolności szlacheckich.
Po zakończeniu najazdu Szwedów na Polskę, monarcha podjął ponownie próby wzmocnienia władzy królewskiej. Planował nie tylko przeprowadzić istotne reformy w kwestii sejmów, ale również dążył do przeprowadzenia elekcji vivente rege (za życia króla). W efekcie działań Jana Kazimierza, w Rzeczpospolitej utworzyła się opozycja, na czele której stanął Jerzy Sebastian Lubomirski.
Ostatecznie konflikt między królem a rokoszanami – Lubomirski zapoczątkował rokosz przeciwko zapędom absolutystycznym monarchy, przerodził się w wojnę domową. Jej punkt kulminacyjny stanowiła bitwa pod Mątwami – zwycięska dla sił Lubomirskiego. Pomimo, iż rokosz zakończył się ukorzeniem się Jerzego Lubomirskiego przed królem – zniweczył jednocześnie próbę zmian zasad ustrojowych Rzeczpospolitej.