Po pierwszym starciu w walce o Inflanty w roku 1563, długotrwałe wojny polsko – szwedzkie rozpoczęły się po pozbawieniu Zygmunta III Wazy tronu szwedzkiego, na rzecz jego stryja – Karola IX. W pierwszym okresie wojny górowała strona polska – bitwa pod Kircholmem w roku 1605 oraz sukces polskiej floty – Hel w roku 1606.
Jednak już w drugim etapie wojny, siły szwedzkie pod dowództwem króla Gustawa Adolfa, zajęły większą część Inflant. Przewaga Szwedów pogłębiła się jeszcze bardziej w latach 1625 – 1635. W tym czasie strona szwedzka zdobyła Dorpat i resztę spornego terytorium inflanckiego, a także zaatakowała Prusy Królewskie oraz lenno polskie w Prusach Książęcych.
Ostatecznie doszło do zawarcia rozejmu między dwoma stronami w roku 1635 w Sztumskiej Wsi. Został on następnie zerwany przez króla szwedzkiego Karola X Gustawa w roku 1655 – atak na Wielkopolskę oraz Litwę. Zdrada pospolitego ruszenia szlachty wielkopolskiej, a następnie również księcia Janusza Radziwiłła, spowodowały szybkie opanowanie prawie całej Rzeczpospolitej przez Szwedów.
Wyniszczająca okupacja spowodowała zmianę nastrojów w polskim społeczeństwie. Hetmani koronni popierający dotąd Karola Gustawa zmienili front. Pięcioletnia kampania wojenna toczona na własnym terytorium miała katastrofalne skutki dla Rzeczypospolitej. Wojnę zakończył pokój w Oliwie zawarty w roku 1660.
Król Jan Kazimierz zrzekł się roszczeń do tronu szwedzkiego, a Rzeczpospolita zrezygnowała z większej części Inflant – zachowując tylko południowo – wschodnią część z Dyneburgiem oraz lenno kurlandzkie.
Dodatkowo strona polska musiała zapłacić – jeszcze przed zawarciem pokoju, wysoko cenę polityczną – zrzeczenie się zwierzchnich praw do Prus Książęcych na mocy traktatów welawsko – bydgoskich z roku 1657. Pokój w Oliwie ostatecznie potwierdził te ustępstwa na rzecz Fryderyka Wilhelma.
Po tym okresie nastąpiła klęska państwa polskiego w walce o dominium maris Baltici. Ujawniły się wówczas również słabości Rzeczpospolitej – początek zapaści demograficznej, gospodarczej oraz politycznej państwa. Cała sytuacja wykazała również brak odporności organizmu państwowego i górnych warstw społeczeństwa – magnaterii oraz szlachty. Po dynastii Wazów, na elekcji z roku 1669 nowym królem wybrano Michała Korybuta Wiśniowieckiego – władcę narodowego „piasta”.