Polskę charakteryzuje pasowy - równoleżnikowy układ głównych krain geograficznych, widoczny zwłaszcza w ukształtowaniu powierzchni. Wynika on z historii geologicznej naszego kraju, w której największe znaczenie w kształtowaniu środowiska przyrodniczego Polski miały: ruchy górotwórcze orogenezy alpejskiej i zlodowacenia plejstoceńskie.
Patrząc od północy wyróżnić można:
- pas pobrzeży bałtyckich,
- pas pojezierzy,
- pas nizin środkowych,
- pas wyżyn,
- kotliny podkarpackie,
- góry (Sudety i Karpaty).
Pobrzeża Południowobałtyckie ciągną się od brzegu Bałtyku na północy aż do wzniesień morenowych fazy pomorskiej ostatniego zlodowacenia na południu (pas pojezierzy). Są to przeważnie tereny nizinne (wysokości bezwzględne tylko lokalnie przekraczają 100 m n.p.m.).
Pobrzeża dzielimy na 3 makroregiony: Pobrzeże Szczecińskie (z Niziną Szczecińską) na zachodzie, Pobrzeże Koszalińskie i Pobrzeże Gdańskie (z Mierzeją Helską, Mierzeją Wiślaną i Żuławami Wiślanymi). Region ten obejmuje m.in. polskie wybrzeże Morza Bałtyckiego; możemy tu spotkać 4 typy wybrzeży: cofający się brzeg wysoki (klifowy) powstający w obrębie glin nadmorskich wysoczyzn morenowych (np. Kępa Redłowska w Gdyni), niski, piaszczysty brzeg wydmowy (np. Mierzeja Łebska oddzielająca Jez. Łębsko od morza), brzeg jeziorno-bagienny oraz niskie wybrzeże deltowe (Żuławy). W regionie pobrzeży występuje szereg dużych i płytkich jezior przybrzeżnych, np. Jamno, Bukowo, Łebsko oraz deltowych (Dąbie k. Szczecina i Druzno na Żuławach Wiślanych). Żuławy Wiślane to inaczej delta Wisły. Utworzyły je osady ilaste naniesione przez rzekę. Rozwinęły się na nich żyzne gleby – mady. Na Żuławach Wiślanych znajduje się najniżej położony punkt Polski (depresja nad Jez. Druzno osiągająca -1,8 m p.p.m.). Sąsiedztwo Morza Bałtyckiego wpływa na klimat – jest on łagodniejszy, ze względnie ciepłymi zimami (zwłaszcza na zachodzie) i niegorącymi latami, ale niezbyt wysokimi opadami. W obszarze tym występują liczne rośliny wydmowe (mikołajek nadmorski, wydmuchrzyca piaskowa i inne), słonorośla i rośliny atlantyckie (np. wrzosiec bagienny na wilgotnych wrzosowiskach nadmorskich).
Na południe od pasa pobrzeży rozciągają się wzniesienia Pojezierzy Południowobałtyckich (3 makroregiony Pojezierza Pomorskiego, Pojezierze Lubuskie, Pojezierze Wielkopolskie, Pojezierze Leszczyńskie, Pojezierze Chełmińsko-Dobrzyńskie i Pojezierze Iławskie) oraz Pojezierzy Wschodniobałtyckich (Pojezierze Mazurskie i polska część Pojezierza Litewskiego znana jako Pojezierze Suwalskie). Wysokości bezwzględne osiągają tu ponad 300 m n.p.m. – Wieżyca na Pojezierzu Kaszubskim 329 m n.p.m., Dylewska Góra na Pojezierzu Chełmińsko-Dobrzyńskim 312 m n.p.m., Szeska Góra na Pojezierzu Mazurskim 309 m n.p.m. Jest to obszar występowanie rzeźby młodoglacjalnej, z głazami narzutowymi, wzgórzami moreny czołowej i licznymi jeziorami morenowymi (wytopiskowymi) i rynnowymi. To tu znajduje się zarówno największe – Śniardwy (113,5 km2), jak i najgłębsze – Hańcza (108,5 m) jezioro Polski. Z obecnością jezior wiąże się bogactwo ryb oraz odżywiających się nimi ptaków wodnych. Klimat tego obszaru charakteryzuje się wyższymi opadami niż na sąsiadujących z nim nizinach. W kierunku wschodnim rośnie surowość klimatu – na Pojezierzu Suwalskim występują najniższe – poza górami – temperatury stycznia. Na równinach sandrowych istnieją tu duże kompleksy borów sosnowych (m.in. Puszcza Augustowska, Puszcza Piska, Bory Tucholskie i inne).
Od południa pas pojezierzy ograniczają niziny Niżu Środkowoeuropejskiego i Wschodniobałtycko-Białoruskiego. Są to przede wszystkim: Nizina Śląska i Nizina Środkowopolska (z Niziną Południowowielkopolską, Niziną Mazowiecką i Niziną Podlaską – północna jej część zaliczana jest do Niżu Wschodniobałtycko-Białoruskiego). Jest to obszar występowania rzeźby staroglacjalnej, równiny lub lekko falisty o wysokościach bezwzględnych nie przekraczających 300 m n.p.m. Opady są tu niskie, a Nizina Śląska odznacza się najdłuższym okresem wegetacyjnym we Polsce.
W obrębie pasa wyżyn wyróżniamy m.in.: Wyżynę Śląską (najwyższe wzniesienie – Góra Świętej Anny 408 m n.p.m.), Wyżynę Krakowsko-Częstochowską, Nieckę Nidziańską, Wyżynę Kielecką z niskimi Górami Świętokrzyskimi (wysokości bezwzględne do 612 m n.p.m. – Łysica w Łysogórach), Wyżynę Lubelską z Roztoczem (osiąga wysokość ok. 390 m n.p.m – Wielki Dział i Długi Goraj) i zachodni kraniec Wyżyny Wołyńskiej. O cechach środowiska przyrodniczego regionu poza rzeźbą terenu decyduje charakter skał podłoża. W obszarach występowania skał węglanowych i siarczanowych (m.in. Jura Krakowsko-Częstochowska, czy Niecka Nidziańska) występuje rzeźba krasowa, z jaskiniami, dolinami krasowymi i ostańcami krasowymi. W obszarach występowania grubych pokładów lessów rozwijają się malownicze wąwozy lessowe (m.in. w rejonie Sandomierza i Kazimierza Dolnego). W obszarach występowania żyznych gleb przeważają obszary rolnicze (jest tam mało lasów). Lokalnie występuje tam roślinność kserotermiczna (np. na skałkach wapiennych) i stepowa (np. w Niecce Nidziańskiej).
Na południe od pasa wyżyn położone są kotliny podkarpackie: Kotlina Oświęcimska, Brama Krakowska i największa Kotlina Sandomierska. Geologicznie jest to obszar zapadliska tektonicznego powstały w orogenezie alpejskiej. W trzeciorzędzie obszar ten zalany był wodami morza, których pozostałością są złoża soli mioceńskich Wieliczki i Bochni. Kotlinę Sandomierską wyściełają plejstoceńskie utwory polodowcowe zlodowaceń południowopolskich (Sanu I i Sanu II).
Na południu kraju znajdują się 2 łańcuchy górskie: Sudety – stare góry zrębowe, odmłodzone w orogenezie alpejskiej (geologicznie przedłużeniem Sudetów jest równinne i lekko faliste Przedgórze Sudeckie) i Karpaty – młode góry sfałdowane w orogenezie alpejskiej (niskie Góry Świętokrzyskie położone są w obrębie pasa wyżyn).
Najwyższym wzniesieniem Sudetów jest położona w paśmie Karkonoszy Śnieżka (1 602 m n.p.m.). Inne pasma i masywy górskie Sudetów to m.in.: Góry Izerskie, Góry Stołowe, Góry Sowie, Góry Bystrzyckie oraz Masyw Śnieżnika. Wśród największych kotlin śródgórskich należy wymienić: Kotlinę Jeleniogórską i Kotlinę Kłodzką. Budujące je skały są różnego wieku i pochodzenia, np. Karkonosze zbudowane są m.in. z późnokarbońskich granitów i proterozoicznych skał metamorficznych, zaś Góry Stołowe z piaskowców górnokredowych.
Najwyższym szczytem polskich Karpat są położone w Tatrach Rysy (2 499 m n.p,m.) – najwyższym szczytem Tatr jest jednak położony na Słowacji Gerlach (2 655 m n.p.m.). Karpaty Polskie dzielą się na:
- Zewnętrzne Karpaty Zachodnie – zbudowane z płaszczowin fliszowych: Beskidy (najwyższy szczyt to Babia Góra 1 725 m n.p.m. w Beskidzie Żywieckim) i Pogórze Karpackie z rzeźbą o charakterze wyżynnym,
- Centralne Karpaty Zachodnie: łańcuch Tatr (wapienne Tatry Zachodnie i krystaliczne Tatry Wysokie) i oddzielające go od Beskidów: Kotlina Orawsko-Nowotarska, Pieniny, Pogórze Spisko-Gubałowskie i Rów Podtatrzański.
Obszary górskie charakteryzują się specyficznym klimatem górskim, wyrażającym się piętrowością klimatyczną (spadek temperatury powietrza i wzrost opadów wraz z wysokością). Piętrowość klimatyczna powoduje też występowanie pięter roślinnych. W polskich górach występują duże kompleksy leśne będące ostoją wielu gatunków rzadkich w Polsce zwierząt (np. niedźwiedź brunatny, czy orzeł przedni).