„Gloria victis” - geneza
Cykl nowel pod wspólnym tytułem „Gloria victis” należy do późnego okresu twórczości Orzeszkowej.
W opowiadaniach, mających formę wspomnień, autorka oddaje nastrój, jaki towarzyszył powstaniu styczniowemu, a więc wydarzeniu sprzed pięćdziesięciu lat.
Na powstanie cyklu wpływ miało kilka czynników. W roku 1905 wybuchła rewolucja w Rosji, ten zryw narodowościowy postrzegała Orzeszkowa jako analogię polskiego powstania z roku 1863. Wydarzenie to spowodowało złagodzenie cenzurę i Orzeszkowa mogła po raz pierwszy napisać o powstaniu w sposób bezpośredni i jawna. Istotne było również to, że rusyfikacja i upływ czasu spowodowały, iż wydarzenia z okresu powstania styczniowego zaczęły rozmywać się w pamięci kolejnych pokoleń, czemu pisarka – jako czynna uczestniczka powstania (w jej majątku ukrywał się Traugutt) – chciała zapobiec.
Pisząc swoje nowele, Orzeszkowa chciała również oddać hołd powstańcom i przybliżyć kolejnym pokoleniom sylwetki ludzi, którzy walczyli i ginęli za ojczyznę, by pamięć o nich nie zaginęła.
Po raz pierwszy poszczególne nowele cyklu były drukowane w czasopismach w latach 1907-1908, natomiast pierwsze wydanie całości nastąpiło w Wilnie w roku