Ksiądz Piotr Skarga był ważną postacią w kulturze polskiej przełomu XVI i XVII wieku. Lata jego działalności przypadły na czas kontrreformacji, czyli wielkiego ruchu społeczno- religijnego, którego celem było zahamowanie skutków reformacji protestanckiej. Kościół katolicki powołał w tym celu zakon jezuitów. Jezuici, zorganizowani w swojej strukturze na wzór armii, obrali za swój cel rozkrzewianie wiary katolickiej, prowadzenie misji, działalność kaznodziejską i zwalczanie heretyków. Do zakonu tego należał ksiądz Piotr Skarga, kaznodzieja nadworny króla Zygmunta III Wazy. Najsłynniejszym dziełem tego duchownego są „Kazania sejmowe”, które stały się szczególnie popularne w XIX wieku.
Obraz Polski i Polaków w „Kazaniach sejmowych” Piotra Skargi
Piotr Skarga w jednym ze swoich kazań mówi, że wszystkie królestwa w końcu upadają, ponieważ na tym świecie nie ma nic trwałego. Jest to aluzja do Księgi Koheleta, która wszystkie dobra doczesne nazywa marnością. Kaznodzieja rozwija jednak tę myśl, mówiąc jakie są przyczyny upadku państw. Porównuje królestwo do ludzkiego organizmu, który cierpi z powodu chorób i niemocy. Pierwszą chorobą trapiącą polskie społeczeństwo jest – według Skargi – brak miłości do Rzeczpospolitej. Kaznodzieja poucza, że miłość do ojczyzny jest obowiązkiem każdego obywatela. Wynika bowiem z najważniejszego przykazania miłości Boga i bliźniego. Miłość do ojczyzny powinna być podobna do dziecięcego przywiązania do matki. Matką wszystkich polskich poddanych jest ojczyzna, której należy się szacunek i cześć. Ksiądz Skarga ubolewa w swoim kazaniu na brak zainteresowania Polaków losami ojczyzny. Żeby ożywić ich uczucia względem ojczyzny, wymienia zalety życia w Polsce. Rzeczpospolita jest krajem ludzi wolnych, którzy sami sobie wybierają władcę. Zrzesza pod swoim sztandarem ludzi różnych wyznań i narodowości, granice kraju ciągną się od morza do morza. Rzeczpospolita w czasach księdza Skargi była wolna od wojen i konfliktów na tle etnicznym. Polska jest według kaznodziei krajem szczególnym, ponieważ ochrania i przechowuje depozyt wiary katolickiej w epoce religijnego i społecznego zamętu. Poddani polskiego króla powinni być zatem wdzięczni za łaskę życia w tak wspaniałym państwie. Wdzięczność natomiast należy okazywać poprzez aktywny udział w pomnażaniu dobrawspólnego.
Obraz Polski i Polaków w opowiadaniu „Profesor Andrews w Warszawie”
Opowiadanie Olgi Tokarczuk ukazuje Polskę i Polaków oczami cudzoziemca. Tytułowy Andrews jest brytyjskim profesorem psychologii, który przyjeżdża do Warszawy w grudniu 1981 roku, a więc tuż przed wprowadzeniem w Polsce stanu wojennego. Andrews obserwuje smutną rzeczywistość PRL – żołnierzy patrolujących ulice, obywateli stojących w wielogodzinnych kolejkach. Najbardziej szokuje go polski zwyczaj świąteczny związany z kupowaniem i przechowywaniem w domach żywych karpi. Odczuwa współczucie wobec męczonych i niehumanitarnie traktowanych zwierząt. Andrews czuje się uwięziony w komunistycznej Polsce, pełnej pozbawionych nadziei i zmęczonych życiem ludzi. Z ulgą opuszcza Warszawę i wraca do domu.