Kazanie to gatunek literacki, który zdobył szczególną popularność w średniowieczu. Literatura miała wtedy głównie dydaktyczno-moralistyczny charakter. Celem uprawiania twórczości było oddanie jak największej chwały Bogu. Obcowanie z literaturą lub sztuką miało przybliżać człowieka do Stwórcy i pomagać mu żyć zgodnie z nauczaniem Kościoła. Tę średniowieczną myśl kontynuował żyjący przełomie XVI i XVII wieku ksiądz Piotr Skarga, jezuita i kaznodzieja na dworze króla Zygmunta III Wazy. W 1597 stworzył swoje najsłynniejsze dzieło – „Kazania sejmowe”, w którym zawarł refleksje na temat problemów państwa polskiego i konieczności odnowy życia duchowego i politycznego w I Rzeczpospolitej.
Refleksje o polskich wadach narodowych w „Kazaniach sejmowych” Piotra Skargi
Ksiądz Skarga posługuje się w swoich kazaniach licznymi metaforami i porównaniami. Polskę porównuje np. do żywego organizmu trapionego przez różne dolegliwości. Wymienia sześć chorób, z którymi zmaga się Rzeczpospolita. Pierwszą i najgorszą z nich jest brak miłości względem ojczyzny. Polacy mają obowiązek kochać i czcić Polskę jako swoją matkę i dobrodziejkę. Autor wymienia liczne zalety życia w Rzeczpospolitej, żeby ożywić uczucia słuchaczy. Drugą chorobą, która wyniszcza organizm państwowy, jest brak jedności i zgody narodowej. Kaznodzieja apeluje o unikanie sporów i niepotrzebnych konfliktów. Przypomina, jak ważne jest przebaczanie i niechowanie urazy. Polaków łączy jedna wiara katolicka i przyjmowanie tych samych sakramentów, dlatego powinni szczególnie dbać o jedność w sferze myśli i ducha. Trzecią chorobą jest – według Skargi – herezja, która powoduje zamęt w umysłach katolików. Kaznodzieja był członkiem zakonu jezuitów i zaangażowanych przedstawicielem kontrreformacji, dlatego przestrzegał Polaków przed odchodzeniem od wiary katolickiej. Kolejnym problemem kraju jest osłabienie władzy królewskiej i brak poważania dla autorytetu władzy. Według kaznodziei należy wzmacniać władzę króla, któremu należy się szacunek i posłuszeństwo poddanych. W innym kazaniu Skarga sprzeciwiał się niesprawiedliwym ustawom i niepotrzebnemu obciążaniu ubogich. Ostatnią chorobą Rzeczpospolitej jest akceptowanie grzechu w życiu społecznym i politycznym. Według jezuity patriota ma obowiązek walki z grzechem i obrony wiary. Powinien więc sprzeciwiać się bluźnierstwom, prześladowaniu Kościoła, uciskaniu biednych i wszelkiego rodzaju przemocy. „Kazania” sejmowe” to program odnowy polskiego państwa i społeczeństwa. Utwór ten pisany jest z perspektywy katolika, dla którego najważniejszą sprawą jest dobro Kościoła i obrona autorytetu króla.
Refleksje o polskich wadach narodowych w opowiadaniu „Górą Edek” Marka Nowakowskiego
Narrator opisuje niekulturalne zachowanie kierowcy, który wymusza ustąpienie mu miejsca parkingowego. Zwraca uwagę na brak empatii i nieposzanowanie prawa. Brak szacunku dla powszechnie przyjętych zasad jest utworze przedstawiony jako wada narodowa. Narrator zwraca uwagę, że realia polskiego kapitalizmu lat 90. jeszcze bardziej pogłębiły brutalizację relacji międzyludzkich.