Kostium historyczny to zabieg literacki polegający na przedstawianiu wydarzeń historycznych w taki sposób, by czytelnik mógł odnaleźć w nich analogię z aktualnymi problemami. Wielu polskich twórców opisywało wykorzystywało kostium historyczny w swoich utworach. Jednym z najsłynniejszych polskich autorów powieści historycznych jest Henryk Sienkiewicz. W powieści pod tytułem „Krzyżacy” opisał walkę narodu polskiego z zakonem krzyżackim. Sienkiewicz utożsamiło wrogich Polakom zakonników z Niemcami. Wydany w 1900 roku utwór jest więc aluzją do współczesnych autorowi wydarzeń. W zaborze pruskim prowadzono wtedy akcję germanizacyjną, która miała na celu wyrugowanie kultury polskiej i zastąpienie jej kulturą niemiecką. Kostiumem historycznym posłużył się także Jan Kochanowski w tragedii „Odprawa posłów greckich”.
Rola kostiumu historycznego w literaturze na przykładzie „Odprawy posłów greckich”
Akcja dramatu rozgrywa się w starożytnej Troi w przededniu wybuchu wojny między Trojańczykami i Grekami. Tytułowi posłowie zostają wysłani przez Greków z żądaniem uwolnienia porwanej królowej Sparty, Heleny. Posłowie trojańscy naradzają się między sobą, jaką decyzję podjąć w tej sprawie. Szybko dzielą się na dwa obozy – zwolenników kompromisu i stronników wojny z Grekami. Orędownikiem pokoju jest Antenor, mądry polityk i doradca królewski. Bohater ten zdaje sobie sprawę, że niepotrzebny upór doprowadzi do wojny, z powodu której ucierpi całe społeczeństwo. Najważniejsze jest dla niego dobro wspólne i interes zwykłych obywateli. Odrzuca źle rozumiany honor i dumę, nie chce zemsty na Grekach. Jego głównym oponentem jest Aleksander (Parys), porywacz Heleny. Aleksander to człowiek kierujący się wyłącznie własnym interesem, szukający przede wszystkim osobistych korzyści. Manipuluje odbiorcami, żeby przekonać ich do poparcia swoich postulatów. Naradom przysłuchuje się także król Priam. W tragedii Kochanowskiego Priam ukazany jest jako władca słaby i nieroztropny. Nie potrafi przeciwstawić się decyzji posłów, którzy głosują za odrzuceniem pokoju z Grekami. Bierność króla sprowadza nieszczęście na całe społeczeństwo. Choć akcja „Odprawy posłów greckich” umieszczona jest w czasach historycznych czy wręcz mitycznych, to jednak ostrzeżenia zawarte w utworze są aktualne we wszystkich epokach. Dramat Kochanowskiego jest traktatem o przyczynach upadku republiki. Autor chciał przestrzec swoich czytelników i widzów sztuki przed prywatą, korupcją i zaniedbywaniem dobra wspólnego.
Kostium historyczny w powieściach Henryka Sienkiewicza
Henryk Sienkiewicz pisał swoje powieści historyczne „ku pokrzepieniu serc”. Opisywał wielkie zwycięstwa Polaków, np. bitwę po Grunwaldem, powstrzymanie najazdu szwedzkiego, wojnę z Turkami itd. Chciał w ten sposób wesprzeć umęczony powstaniami i wynaradawiającą działalnością zaborców naród. Jego utwory umacniały polską tożsamość narodową i były ważnym punktem odniesienia dla wielu późniejszych pokoleń Polaków.