Starożytność jest źródłem motywów i toposów w kulturze europejskiej. Twórcy wszystkich epok czerpią inspirację z Biblii i mitologii grecko-rzymskiej. W renesansie kultura antyczna stała się niezwykle popularna. Dzieła greckich i rzymskich twórców były nie tylko wzorem do naśladowania, ale także obiektem wnikliwych badań filologicznych. Szczególnym szacunkiem darzono twórczość Homera, Horacego, Safony, Sofoklesa i Platona. Renesansowi autorzy doceniali kunszt literacki swoich wielkich poprzedników i dostrzegali w ich utworach ciekawe i aktualne idee. Starożytnością inspirował się także Jan Kochanowski – najwybitniejszy polski poeta epoki renesansu.
Inspiracje mitologiczne i ich znaczenie w utworze literackim na przykładzie „Odprawy posłów greckich”
Fabuła „Odprawy posłów greckich” została zaczerpnięta z mitu o wojnie trojańskiej. Według mitologii pomiędzy boginiami wybuchł konflikt o to, która z nich jest najpiękniejsza. Spór miał rozstrzygnąć Parys, syn króla Troi. Każda z bogiń zaoferowała mu niezwykły dar w zamian za poparcie. Parys bez wahania przyznał tytuł Afrodycie, która obiecała mu pomoc w zdobyciu królowej Heleny, najpiękniejszej kobiety świata. Parys porwał Helenę i sprowadził ją do Troi. To rozwścieczyło Greków, którzy wysłali swoje wojska pod Troję. Akcja tragedii Kochanowskiego rozgrywa się w przededniu wybuchu wojny. W utworze Grecy wysyłają do Troi posłów, którzy proszą o wydanie królowej. Trojańczycy naradzają się w tej sprawie. Zwolennikiem pokoju z Grekami jest Antenor, polityk i doradca królewski. Bohater ten jest wzorem cnót obywatelskich. Przedkłada bowiem dobro państwa nad prywatny interes. Jego przeciwieństwem jest Aleksander (Parys), który kieruje się osobistymi pobudkami i na pierwszym miejscu stawia własne korzyści. „Odprawa posłów greckich” jest więc traktatem politycznym o przyczynach upadku republiki. Kochanowski pokazuje widzom, że mitologiczne ostrzeżenia są wciąż aktualne, a państwo polskie może podzielić los Troi. Przestrzega więc przed prywatą, korupcją i niezdecydowaniem. Według poety polityk powinien prezentować wysokie standardy etyczne (w utworze wzorem do naśladowania jest Antenor). Dramatyczna sytuacja, w jakiej znalazła się Troja, do złudzenia przypomina los I Rzeczpospolitej. Państwo polskie zostało zniszczone przez polityków, którzy dbali o własne interesy kosztem dobra publicznego. I Rzeczpospolitą wyniszczyły również niepotrzebne wojny i konflikty na tle religijnym i etnicznym.
Inspiracje mitologiczne i ich znaczenie w utworze literackim „Dżumie” Alberta Camusa
„Dżuma” jest powieścią-parabolą, która opowiada o epidemii w algierskim mieście Oran. Autor powieści posłużył się toposem oblężonego miasta, zaczerpniętym z „Iliady” Homera. Oran jest miastem zamkniętym i oblężonym pod jak zaatakowana Troja. W powieści Camusa wrogiem jest śmiercionośna bakteria dżumy, która wywołuje epidemię. Miasto zostaje zamknięte i otoczone kordonem sanitarnym. Bohaterowie powieści walczą z chorobą tak, jak Trojańczycy walczyli kiedyś z Grekami.