Tyrania to forma rządów, która polega na sprawowaniu władzy przy użyciu przemocy i terroru. Władzę tyrańską najczęściej sprawuje jednostka, tzw. władca absolutny. Tyrani niekiedy otaczani byli kultem jednostki lub uważano ich za bogów. Dochodzili do władzy nielegalnie, najczęściej poprzez zamach stanu. Negatywne skutki tyrańskich rządów stały się popularnym motywem literackim. Już w starożytnej Grecji poddawano tę formę sprawowania władzy szczególnej krytyce. Grecy uważali bowiem, że najdoskonalszym ustrojem politycznym jest demokracja.
Literacki wizerunek tyrana w „Makbecie” Williama Szekspira
Tragedia Szekspira opowiada o przejęciu władzy w Szkocji przez okrutnego tyrana, Makbeta. Tytułowy bohater był początkowo szlachetnym i oddanym prawowitemu królowi namiestnikiem. Kieruje się honorem i poczuciem sprawiedliwości, wymierzając karę zdrajcy kraju. Przechodzi jednak psychologiczną przemianę. Makbet pragnie być królem i dzięki przepowiedni wiedźm wierzy, że może to osiągnąć. Zaczyna planować swoje pierwsze morderstwo. Pomaga mu w tym jego żona, chciwa i przebiegła Lady Makbet. Mimo wątpliwości decyduje się na morderstwo. W zbrodni pomaga mu żona, która zrzuca winę na śpiących strażników. Jedno morderstwo pociąga za sobą kolejne. Makbet zabija wszystkich, którzy mogliby mu zagrozić. Usuwa świadków swoich kolejnych przewinień. Kiedy zostaje królem, zaczyna mu być podejrzliwy i nieufny. Obawia się kary i zemsty prawowitego następcy tronu. Przyjaciel Makbeta, Banko, stopniowo zaczyna odkrywać jego zbrodnie. Tyran zleca więc płatnym mordercom zabicie go. Żeby ochronić się przed kolejnymi spiskami, wszędzie umieszcza swoich szpiegów. Bohater zaczyna coraz bardziej popadać w szaleństwo. Izoluje się od innych ludzi, nie ufa nikomu, cały czas spodziewa się zdrady. Wierzy w przepowiednie wiedźm, do których udaje się po radę. Poza Szkocją tworzy się koalicja ludzi chcących obalić bezwzględnego tyrana. Kiedy dochodzi do walk, Makbeta zdradzają jego najbliżsi współpracownicy. Tyran zostaje sam, ale walczy do samego końca. W końcu ginie w pojedynku, a władzę w Szkocji obejmuje prawowity następca tronu.
Literacki wizerunek tyrana w „Antygonie” Sofoklesa
Tragedia Sofoklesa opowiada o nierozwiązywalnym konflikcie między prawem boskim i prawem ludzkim. Tytułowa bohaterka jest wierna bogom i ich przykazaniom. Decyduje się na pochowanie brata, który został uznany za zdrajcę. Zostaje za to skazana na karę śmierci przez swojego wuja, tyrańskiego władcę Kreona. Kreon jest apodyktyczny i surowy, nie chce iść na żadne kompromisy i ustępstwa. Uważa, że wszyscy obywatele muszą przestrzegać prawa i ponosić jednakową karę za swoje występki. Chce traktować wszystkich mieszkańców jednakowo, dlatego nie ma litości dla swojej siostrzenicy, która nawet nie okazuje skruchy. Kreon jest postacią tragiczną. Musi bowiem wybrać pomiędzy miłością do rodziny a wiernością prawu, które sam ustanowił. Ma swoje racje, stara się postępować sprawiedliwie. Ostatecznie ponosi straszliwą karę za swój upór – traci najbliższą rodzinę i popada w rozpacz.