Wielki Głód na Ukrainie (1932-1933)

Po zwycięstwie w wojnie domowej w Rosji i utworzeniu ZSRR komuniści zaczęli umacniać swoją władzę w świeżo zdobytym państwie. Okres NEP-u, czyli złagodzenia polityki i pozwolenia na drobną działalność gospodarczą pozwolił na powolne odbudowanie zrujnowanej gospodarki, nikt w kierownictwie WKP(b) nie miał jednak wątpliwości, że jest to tylko okres przejściowy. Istotnie, tuż po dojściu do władzy Stalina, na początku lat 30. rozpoczęto likwidowanie swobód NEP-owskich i rozpoczęto kolektywizację, czyli scalanie majątków rolnych w ogromne, państwowe gospodarstwa. Działania te nie spotykały się oczywiście z poparciem chłopów, którzy byli zmuszani do oddania własnej ziemi, jednakże skala oporu była różna w zależności od terenu. Do najbardziej buntowniczych terytoriów ZSRR należała Ukraina, gdzie opór przeciw kolektywizacji mieszał się z ciągle istniejącymi dążeniami niepodległościowymi.

W dawniejszej historiografii uważano, że Wielki Głód na Ukrainie był spowodowany wyłącznie katastrofalną sytuacją rolnictwa po nieudolnie przeprowadzonej kolektywizacji. Obecnie uważa się jednak, najzupełniej słusznie, że wywołanie głodu na Ukrainie było akcją celową, zaplanowaną przez Stalina i jego otoczenie w celu stłamszenia Ukrainy i przełamania oporu.

W wyniku przeprowadzonej akcji kolektywizacji zbiory na Ukrainie w roku 1932 były katastrofalnie niskie, jednakże władze sowieckie utrzymały jednakowy, bardzo wysoki poziom kontyngentów, tj. ilości produktów, którą rolnicy musieli przekazać wyższym instytucjom. Później doszło nawet do wzrostu jego wielkości. W większości wypadków zboże odbierano siłą, zabierając nie tylko wszystkie środki do życia, ale i nasiona przygotowane pod zasiew na następny rok. W rezultacie rok 1933 przyniósł drugą, jeszcze gorszą falę klęski głodu. Ludzie umierali wprost na ulicach, nikt nie przejmował się ich chowaniem. Dochodziło do aktów kanibalizmu, zabójstw i rabunków.  W tym samym czasie ZSRR eksportował zboże do innych krajów, a kontyngenty nie tylko nie zostały zmniejszone, ale cały czas wzrastały.

Znamienne jest to, że władze komunistyczne robiły wszystko, by zwiększyć jeszcze liczbę ofiar głodu i by uniemożliwić ucieczkę z terenów objętych klęską. 7.08.1932 wprowadzono „prawo pięciu kłosów” - na mocy tego dekretu karę śmierci ponosili wszyscy, którzy odważyli się zabrać nawet minimalną ilość żywności z gospodarstw państwowych. Nieco później wprowadzono także paszportyzację – chłopi nie mogli opuszczać wsi bez specjalnego, wystawionego przez lokalny komitet partyjny paszportu. Oznaczało to ponowne przywiązanie chłopa do ziemi i nie pozwoliło na ucieczkę przed głodem.

Dokładna liczba zmarłych z głodu, wycieńczenia bądź rozstrzelanych nie jest znana, historycy szacują ją na kilka milionów (od 3 do ponad 10 mln.). Podobna fala głodu dotknęła Ukrainę tuż po II wojnie światowej, w latach 1946 – 1947, kolejny raz zbierając krwawe żniwo. Na Ukrainie wydarzenia z lat 30. i 40. określa się razem mianem „Hołodomoru”.