Kolektywizacja rolnictwa w ZSRR - na czym polegała? (przyczyny, przebieg, skutki)

Podstawą ideologii komunistycznej, którą próbowano wcielić w życie w Związku Radzieckim, było uwspólnienie wszystkich środków produkcji i zanik własności prywatnej. Do działań takich w miarę szybko doszło w wielkich miastach, gdzie większość zakładów została po rewolucji przejęta przez państwo. Jednakże, w związku z wprowadzeniem przez władze NEP-u, czyli Nowej Polityki Ekonomicznej, na wsi własność prywatna istniała jeszcze do końca lat 20. Chłopi mieli prawo do posiadania i uprawy własnej ziemi, jak również sprzedaży nadwyżek, w zamian za dostarczanie odpowiednich kontyngentów.

Wszystko to zmieniło się od dojścia do władzy Józefa Stalina i początku lat 30, kiedy to w całym ZSRR rozpoczęto realizację projektu kolektywizacji. Kolektywizacja polegała na łączeniu indywidualnych gospodarstw rolnych w wielkie, państwowe majątki, będące w zasadzie nową wersją folwarków – kołchozy i sowchozy. Ziemia nie należała tam do chłopów indywidualnie, ale była własnością wspólnoty, w praktyce zaś – państwa. Podobnie rzecz miała się ze sprzętem gospodarczym i inwentarzem żywym. Chłopi zostali zredukowani do roli pracowników, którzy mogli zatrzymać część plonów na własne potrzeby.

Jak można się domyślić, kolektywizacja nie spotkała się z entuzjazmem chłopów, którzy byli zmuszani w mniej lub bardziej brutalny sposób do oddawania całego majątku na rzecz różnorakich „spółdzielni”. Niemal wszędzie akcje kolektywizacyjne powodowały znaczny spadek produkcji rolnej i załamanie się rynku. Na Ukrainie kolektywizacja wywołała pośrednio wielką klęskę głodu, która pochłonęła miliony istnień.

Nieodłącznym elementem kolektywizacji było także „rozkułaczanie” wsi. Mianem kułaków nazywano w ZSRR bogatych chłopów o sporych majątkach, których uważano za „sojuszników kapitalizmu” i relikty carskich czasów. Jak łatwo się domyślić, definicja „kułactwa” była bardzo płynna i często zależała jedynie od fantazji lokalnych komórek partyjnych. Chłopom uważanym za zbyt bogatych zabierano ziemię i zsyłano do łagrów, a majątek rozdawano biedniejszym rodzinom. Jak na ironię, często zdarzało się, że tak obdarowani gospodarze sami byli później brani za kułaków i „rozkułaczani”.

Szczegółowy szacunek liczby ofiar akcji kolektywizacyjnej nie jest możliwy do ustalenia, można jednak zakładać, że kolektywizacja, wraz z towarzyszącym jej głodem, egzekucjami opornych gospodarzy i „rozkułaczaniem” wsi pochłonęła co najmniej kilka milionów ofiar. Jednakże władze komunistyczne spełniły swój zamysł – do końca lat 30 praktycznie cała wieś rosyjska zamieniła się w system sterowanych odgórnie gospodarstw państwowych.