Wielka czystka w ZSRR za czasów Stalina

Przejęcie władzy przez Józefa Stalina, które dokonało się na przełomie lat 20. i 30. XX wieku, było dla wielu członków Partii dużym zaskoczeniem. Stalin nie wyróżniał się wcześniej niczym szczególnym, nie należał do grona najbliższych współpracowników Lenina, zajmował też dosyć mało znaczące stanowisko I sekretarza. Okazało się szybko, że raz zdobytej władzy Stalin nie zamierzał oddawać, a wręcz przeciwnie, z każdym rokiem umacniał swoją pozycję, systematycznie likwidując wszelkich konkurentów do władzy. Kulminacją tych działań była przeprowadzona w latach 1937 – 1938 Wielka Czystka.

Wiele dowodów wskazuje na to, że Stalin zaplanował Wielką Czystkę wyłącznie w jednym, konkretnym celu. Chciał za jej pomocą usunąć wszystkich polityków i dowódców wojskowych, którzy mogliby w przyszłości pokusić się o przejęcie władzy, w sposób legalny bądź nielegalny. Innymi słowy, Stalin chciał pozbyć się potencjalnej konkurencji.

Wielki Terror i Wielka Czystka to pojęcia zazwyczaj tożsame, z zastrzeżeniem, że to drugie określenie zawęża się zazwyczaj do serii egzekucji w Armii Czerwonej. Pomiędzy rokiem 1937 a 1938 Stalin nakazał stopniowo aresztować praktycznie wszystkich wyższych dowódców wojskowych, większość generałów i pułkowników. Po sfingowanych i pokazowych procesach, gdzie więźniowie byli zmuszani do przyznania się do winy, skazywano ich na śmierć. Jedynie nielicznych zesłano do łagrów na wieloletnie roboty. Podobne represje spotykały również ich rodziny. W podobny sposób pozbywano się również nazbyt ambitnych członków partii z komitetów terenowych i lokalnych. Na miejsce zabitych Stalin umieszczał własnych ludzi, zazwyczaj znacznie mniej zdolnych, ale za to fanatycznie mu oddanych. Egzekucje nie ominęły również, co ciekawe, członków partii komunistycznych z całego świata. Ich przywódcy byli wzywani do Moskwy, gdzie oskarżano ich o zdradę i rozstrzeliwano. W ten właśnie sposób zginęło m.in. prawie całe kierownictwo Komunistycznej Partii Polski.

W wyniku Wielkiej Czystki pozbyto się z Armii Czerwonej około 3/4 wyższych oficerów, w tym 3 z 5 marszałków, wszystkich komisarzy armijnych i większości dowódców armii. Zginął wtedy bohater walk z białymi i Polakami, marszałek Michaił Tuchaczewski. O ile większość wyższej rangi dowódców została zamordowana, na niższych szczeblach zdarzały się „jedynie” kary więzienia i wydalenia z wojska. Podobnie „oczyszczono” szeregi Partii, tworząc z niej organizację całkowicie podległą Stalinowi. Społeczeństwo zostało prewencyjnie zastraszone, a wszelkie próby buntu stłumione w zarodku. Za najmniejszy przejaw oporu wobec władzy groziło zesłanie do obozu pracy lub śmierć. Józef Stalin zyskał pełną kontrolę nad państwem, za cenę śmierci około 3 milionów obywateli (szacunki te są jedynie przybliżone, bowiem duża liczba ofiar pozostaje do dziś ukryta).