Obozy radzieckie - system łagrów sowieckich - Gułag

Związek Radziecki był typowym przykładem państwa totalitarnego, w którym wszelkie próby zmiany istniejącego porządku w kraju były brutalnie i szybko tłumione. W celu zastraszenia i niszczenia ewentualnej opozycji, władze opierały się na rozbudowanym aparacie terroru i więziennictwa, w tym osławionym systemie obozów pracy – Gułagiem.

Nazwa GUŁAG jest skrótem od oficjalnej nazwy systemu obozowego - „Główny Zarząd Poprawczych Obozów Pracy”. Owe obozy – łagry – ulokowane były w różnych częściach Związku Radzieckiego, zazwyczaj jednak w miejscach wydobycia ważnych surowców, bądź też w wyjątkowo ciężkim klimacie. Na swój sposób więc GUŁAG zastąpił, czy też może zmodernizował, stary, carski system zsyłek na Syberię i pracy katorżniczej.

Władze radzieckie rozpoczęły formowanie obozów pracy niemalże od samego początku własnych rządów, jednakże proces ten znacznie przyśpieszył w drugiej połowie lat 20., szczególnie zaś po przejęciu władzy przez Józefa Stalina. Z punktu widzenia władzy totalitarnej system obozów miał wiele zalet – dostarczał on darmowej siły roboczej do pracy w trudnych warunkach, jednocześnie zastraszając prewencyjnie społeczeństwo i pozwalając na izolację osób mogących sprzeciwiać się władzy radzieckiej. Wiele obozów pracy, zwłaszcza lokalizowanych na Syberii, było obliczonych właśnie na wyniszczenie pracujących więźniów. Więźniowie łagrów byli wykorzystywani również do pracy w monstrualnych projektach budowlanych i ekonomicznych, jak na przykład budowa kanału białomorskiego, czy program „zawracania” rzek syberyjskich. W czasie II wojny światowej i już po niej do łagrów trafiali jeńcy niemieccy, jak również różnorakie grupy etniczne, które zostały uznane za wrogów komunizmu.

Warunki w łagrach były niezwykle ciężkie i zwykle obliczone na powolne wyniszczenie więźniów. Podstawą wydawania skąpych racji żywnościowych było wyrobienie wysokich norm dziennej pracy. Dostęp do korespondencji i kontakt ze światem zewnętrznym były mocno ograniczone. W przeciwieństwie do systemu obozów hitlerowskich nie stosowano jednak typowych, masowych egzekucji tuż po przybyciu do obozu – były one po prostu nieopłacalne. Zazwyczaj więźniowie odbywali wyroki kilkunastoletnie, trafić do łagru można było za stosunkowo błahe przewinienia, czasem zaś jedynie podejrzenia.

Oficjalnie GUŁAG został rozwiązany w roku 1960, jednakże wiele obozów pracy nadal istniało aż do upadku ZSRR, co prawda w zmienionej formie i ze znacznie mniejszymi rygorami życia. Łagry stały się ponurym symbolem władzy komunistycznej i "straszakiem", używanym do terroryzowania wszelkiej możliwej opozycji.