Powstanie listopadowe - przebieg. Najważniejsze bitwy, dowódcy powstania listopadowego)

Do wybuchu powstania doszło w nocy z 29 nas 30 listopada 1830 roku. Powstanie było dziełem względnie niewielkiego spisku, zwanego Sprzysiężeniem Podchorążych, z Piotrem Wysockim na czele, a bezpośrednimi przyczynami podjęcia walki były plotki o wysłaniu armii polskiej do walki z rewolucjami na Zachodzie, połączone z podejrzeniem o zdemaskowaniu przez policję carską członków Sprzysiężenia.

Już w ciągu pierwszej nocy powstania spiskowców prześladował pech. Nie udało im się zrealizować swojego głównego celu tej nocy – pojmania Wielkiego Księcia Konstantego, który zdołał uciec z Warszawy. Nie udało im się też podpalić browaru na Solcu, co miało być sygnałem do podjęcia jednoczesnej walki. Członkowie spisku starali się przekonać wyższych rangą oficerów do przejęcia władzy nad powstaniem, większa część z nich jednak nie chciała angażować się w taką awanturę, nie wierząc w możliwość sukcesu walki. W wyniku tego doszło do mniej znanego epizodu powstania, jakim były bratobójcze walki i kilka zabójstw opornych oficerów. Część kadry oficerskiej pozostała nawet wierna Konstantemu i wycofała się z Warszawy. Powstanie odniosło sukces głównie dzięki pomocy i entuzjazmowi ludu Warszawy, który umożliwił zdobycie Belwederu i Arsenału – ważnych składów broni.

Po opanowaniu Warszawy powołano do życia dodatkowy organ zarządzający, jakim był Rząd Tymczasowy. 5.12.1830 roku powołano dyktatora powstania – Józefa Chłopickiego. Był on jednym z wielu generałów, którzy nie do końca wierzyli w możliwość pełnego zwycięstwa, dlatego też zwlekał z podjęciem walki i starał się znaleźć możliwość ugody z carem. W wyniku tej postawy i nacisków społecznych ostatecznie złożył on urząd.

Ostatecznie, w wyniku przedłużających się negocjacji i bojowych nastrojów po obu stronach, sejm wydał akt detronizacji cara (25.01.1831) i powołał Rząd Narodowy.  Było to wypowiedzenie wojny polsko – rosyjskiej, która zaczeła się niemal natychmiast. Na terytorium Królestwa wkroczyły wojska rosyjskie, dowodzone przez Iwana Dybicza. Do ważniejszej bitwy z jego siłami doszło pod Olszynką Grochowską (25.02.1831), która pozostała nierozstrzygnięta. W czasie bitwy został ranny generał Chłopicki, a przejmujący po nim dowodzenie Skrzynecki nakazał odwrót w kierunku Warszawy, jednak Rosjanie również wycofali się, nie podejmując prób ataku miasta.

Jan Skrzynecki objął po tych wydarzeniach dowództwo, nie wierzył on jednak w możliwość zwycięstwa na tym etapie. Wojsku polskiemu udało się odnieść kilka sukcesów (bitwy pod Wawrem, Dębem Wielkim i Iganiami, marzec – kwiecień 1831), jednakże Skrzynecki wstrzymywał większe akcje, chcąc zachować wojsko. Ostatecznie Polacy ponieśli znaczącą klęskę w bitwie pod Ostrołęką (26.05). Niepowodzeniem zakończyła się też próba wywołania powstania na terenach Litwy – mimo że doszło tam do walk i wystąpień, miały one charakter lokalny, a wysłane na pomoc oddziały z Królestwa poniosły klęskę.

Klęska pod Ostrołęką wywołała pojawienie się radykalnych nastrojów, od propozycji kapitulacji po walkę do końca. Za tą drugą opcją opowiadała się zwłaszcza grupa skupiona wokół  Towarzystwa Patriotycznego. Nowy przywódca powstania, Henryk Dembiński, zamiast walk z Rosjanami zmuszony był pacyfikować samą Warszawę, gdzie doszło do szeregu wystąpień w/w Towarzystwa. W ich rezultacie powołano nowy rząd z Janem Krukowieckim na czele, który opanował sytuację.

6.09.1831 roku wojska rosyjskie, zreorganizowane w czasie, gdy u powstańców zapanował chaos, pod dowództwem Iwana Paskiewicza uderzyły na Warszawę. Z miasta uszło już wcześniej kierownictwo powstania. Miasto zostało zdobyte po trzech dniach krwawych walk (w ich czasie poległ m.in. generał Józef Sowiński, bardzo doświadczony i poważany dowódca polski). Resztki armii polskiej, pod dowództwem ostatniego dowódcy, Macieja Rybińskiego, wycofały się do granic pruskich i austriackich, po czym złożyły broń i udały się na emigrację. W październiku 1831 francuski dyplomata miał przekazać swojemu władcy że „porządek panuje w Warszawie”.